Çeyrek as?r geçmi? Marmara depreminin üzerinden. Daha sonraki depremlerde ya?anan y?k?mlar ve ölümler, üzülmekten ve feryad etmekten ba?ka hiçbir ?ey yapmad???m?z? gösterdi. Haks?zl?k etmeyelim baz? s?k?nt? ve tehlikeler farkedilmi? ki 99 depremi öncesi ç?kar?lan 1998 Deprem Yönetmenli?i ile ba?layan, deprem sonras? 595 say?l? KHK ile devam eden süreçten bugüne yap? üretim ve denetim kalitesinde bir hayli yol al?nd?. Eksikler, düzeltilmesi gereken noktalar hala çok. Ama en az?ndan 30 y?l öncesinden daha ilerideyiz. Peki 99 depreminden önce Türkiye’de in?aat faaliyetleri nas?ld??
Ülkemizde sanayile?menin etkisiyle, ekmek paras? pe?ine dü?enlerin yaratt??? 60-70 li y?llarda ya?anan göç dalgas?n?n ilk olumsuz etkisi gecekondula?ma oldu. Ard?ndan yo?unla?an bu nüfusu bar?nd?rma ad?na çok h?zl? bir ?ekilde konut üretimine giri?ildi.
Kaynak: (K?rklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (e-ISSN : 2602-4314) ? Haziran-2020 ? 4(1) Ara?t?rma Makalesi / Research Article. TÜRK?YE’DE KONUT ÜRET?M ÖZELL?KLER?N?N 1964-2019 ARASINDA UZUN DÖNEML? DÖNÜ?ÜMÜ/ Murat Çiftçi)
Yukar?daki tabloda 1980 sonras? konut üretiminin nas?l dikey bir ?ekilde yükseldi?ini görüyoruz. Mesele de burada ba?l?yor. Bu konutlar nas?l üretildi? Bende bir in?aat mühendisiyim ve konuya dair bir çok meslekta? büyü?ümle o dönemdeki ko?ullar? konu?ma f?rsat?m oldu. Bilgilerimin bir k?sm?n? sizlerle payla?arak günümüz depremlerinde y?k?mlar?n neden bu kadar fazla oldu?unun anla??lmas?na çal??aca??m.
***
Öncelikle bana göre en temel faktör, etkin bir denetim mekanizmas?n?n hayata geçirilmemi? olmas?. ?antiye ?efli?i yok, zay?f bir fenni mesulluk kurumu var ancak etkin de?il.
Denetim bilinci, yap?n?n hem projelendirme hem de imalat taraf?nda daha olgunla?mad???ndan tamamen “vijdan” esasl? bir yap? üretim süreci var. Yani yap?n?n yönetmeliklere ve projeye uygunlu?u tamamen insafa kalm??. Projecilerin de ?antiyeye girme yetkisi yok! Müteahhit hay?r dese ?antiyeye giremiyor. Bilirki?i raporlar?na bak?ld???nda da bu durum göze çarp?yor. O dönem yap?lan yap?lar 1975 Yönetmeli?ine göre projelendirilmi?ti. Ancak görüldü ki projeler yönetmeli?e uygun, ancak yerindeki imalatlarla projeler aras?nda uyumsuzluklar var.
Günümüz teknolojik geli?melerinden de yoksun bir in?aat sektöründen bahsediyoruz. Projeler el hesab? ile çözülürken, bugün hesaplar? saniyeler içinde çok daha hassas çözebilen programlar var. Haz?r beton 1985 e kadar yok, yayg?nla?mas? ve zorunlu olmas? 2000 li y?llar? buluyor. Elle yada betonyerle kar?larak haz?rlanan betonun dayan?m? ayn? yap? içinde bile farkl?l?k göstermesine hatta hesap dayan?malar?n?n bile sa?lanamamas?na neden olabiliyor.
Yap?larda deprem kuvvetlerini demir ve beton birlikte kar??lar. Nervürlü demir, betonla demirin aderans?n? artt?rarak demirin beton içinden s?yr?lmas?n? önler, ta??y?c? elemanlar?n deprem kuvvetleri etkisi alt?nda hasar görmeden dayanmas?na sa?lar ve ancak 1998 yönetmeli?inden sonra zorunlu hale geldi.
Beton ve demirin in?aatlarda bugünkü ?ekliyle kullan?m? ancak 1998 Yönetmeli?i ile zorunlu oldu. Daha ötesi kullan?lan betonun veya demirin istenilen dayan?mlar? sa?lay?p sa?lamad???n? test edecek laboratuarlar yeterli de?ildi. Kald? ki bunlar? teste tabi tutmak yine 98 yönetmeli?inden önce zorunluda de?ildi. Üstelik bu malzemelerin üretilirken standartlara uyup uyumad???n? gösteren bir kalite kontrol sistemi de ortada yok. Hatta ?zmir’de o y?llarda in?aat yapanlar?n anlat?m?na göre çimentolar?n Romanya’dan Alsancak Liman?’na geldi?ini, sadece gümrük i?lemlerinden geçtikten sonra hiçbir kalite kontrolden geçmeden ?antiyelere firmalar taraf?ndan da??t?ld???n? anlat?rlar. Bu çimentonun üzerinde yaz?l? dayan?mlar? gerçekten sa?lad???na kim bak?yor? Bugün in?aat demiri üretiminde hurda demir kullanmak yasak, ancak o dönem bu demirlerin etriye için k?vr?l?rken bile k?r?lacak kadar kalitesiz oldu?unu görenler var. ??te bunlar? denetleyecek hiçbir unsur o dönem yok.
Bir yap?daki ta??y?c? elemanlar?n boyutland?r?lmas?n? ve en ba?ta zeminde bir iyile?tirmeye gerek olup olmad???n? gösterecek olan zemin etüdü yine 1998 yönetmeli?inden sonra zorunlu oldu. Ve bunun ne kadar önemli oldu?unu 6 ?ubat depremlerinde ne yaz?k ki çok ac? ?ekilde test ettik.
??te böyle bir sektör ortam?nda üretilen yap?lar? tart???yoruz. ?çlerinde mutlaka iyi yap?lanlarda vard?r onlar? tenzih ediyoruz. Ancak sorun zaten bunun ki?inin vijdan?na b?rak?lmas?. Günümüz ?artlar?ndan son derece uzak olarak üretilen, ancak bugün deprem bile olmadan durduk yere çökebilen bu binalar?n tüm sorumlulu?unu bir meslek grubuna yüklemek adaletli de?il diye dü?ünüyorum. Ben bunu ?öyle örnek vermeye çal???yorum; örne?in 30 y?l önce tedavisi mümkün olmayan ya da t?p teknolojisi daha geli?medi?i için tedavi olamayarak ölen bir hasta için bugün bir doktora dava aç?labilir mi? Elbette hay?r. Kas?tl? bir hatas?, yanl??? olan kim olursa olsun tabii ki cezaland?r?lmal?. Ancak depremi bekleyip y?k?lan her binaya birer suçlu aramak yerine bu binalar?n ne halde oldu?unu biliyorsak, gerekli düzenlemeleri en h?zl? ?ekilde hayata geçirerek nüfus yo?un bölgelerden ba?layacak ?ekilde Kentsel Dönü?üm’ün önü aç?lmal?d?r.
Depremin 25. y?l?nda hayatlar?n? kaybedenleri sayg? ve rahmetle yad ediyorum.