Bu haftanın dikkat çeken gelişmelerinden biri, ithal doğalgaz için Rusya'ya yapılacak ödemelerin ertelendiği iddiasının bizzat Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez tarafından doğrulanması oldu.
Dönmez, 2 Mayıs akşamı bir televizyon programında yaptığı açıklamada, “Rusya ile, Gazprom şirketi ile, geçen yıl fiyatlar olağanüstü artınca belli bir rakamın üzerindeki ödemelerin ertelenmesi konusunda mutabakat sağlandı, bir müzakere yapıldı” dedi.
Rusya'nın ertelediği doğalgaz faturasının 20 milyar dolar tutarında olup olmadığı sorusuna, “Denilen rakam öyle değil, onu da düzeltmiş olalım” cevabını veren ancak ertelenen tutara dair bilgi paylaşmayan Dönmez, anlaşmanın ödemeler dengesi için yapıldığını ifade ederek, “Bu (müzakereler) tamamen Hazine ve Maliye Bakanlığı koordinasyonunda götürdüğümüz, ödemeler dengesi açısındandır. Bu ticari ilişkiler açısından her zaman yapılabilen, geçmişte de yapılan hadiseler” dedi.
Dönmez, ertelemenin hangi dönemi kapsadığı hakkında da bilgi vermedi.
Dönmez’in erteleme itirafını ve “geçmişte de yapılan hadiseler” açıklamasını eski BOTAŞ Genel Müdürü Gökhan Yardım’a ve eski BOTAŞ Doğalgaz Alım Dairesi Başkanı Ali Arif Aktürk’e sorduk.
‘İLK KEZ OLUYOR’
Hem Yardım hem de Aktürk, geçmişte Rusya ya da başka bir ülkeye doğalgaz ödemesinde erteleme yapılmadığını, bu durumun ilk olduğunu vurguladı.
Her ayın doğalgaz ithalat faturasının normalde takip eden ayın 15’i ile 24’ü arasındaki dönemde ödendiğini belirten Yardım, erteleme nedeniyle Rusya’ya faiz ödenmesinin muhtemel olduğunu, Rusya ile önümüzdeki yıllarda yapılacak yeni doğalgaz sözleşme müzakereleri için de Türkiye’nin elini zayıflatan bir durum ortaya çıkmış olduğunu vurguladı.
Yardım, Karadeniz’den de şu an sisteme doğalgaz gelmediğini ve seçim öncesi ücretsiz verilen gazın tamamen ithal gazla karşılandığını, ithal gazda da ilk kez borç erteleme ile karşı karşıya olduklarını dile getirdi.
Aktürk, gaz ödemelerinin ertelenmesinin Rusya’ya başka konularda taviz verilmesini de beraberinde getirebileceğine işaret etti ve ertelemenin detaylarına dair TBMM’ye bilgi verilmesi gerektiğini vurguladı.
ERTELEME NE KADAR?
Dönmez, Rusya’ya ödemesi ertelenen tutarın 20 milyar dolar olduğu yönündeki iddiaları yalanladı ancak gerçek tutarın ne olduğunu belirtmedi.
Kasım 2021 ile Haziran 2022 tarihleri arasında Merkez Bankası’nın (TCMB) BOTAŞ dahil KİT’lere döviz satışı 23,6 milyar dolar olmuştu. Temmuz 2022 ile Mart 2023 arasında ise kayıtlarda TCMB’nin KİT’lere döviz satışı görünmüyor, bu da ertelemenin bir işareti olarak yorumlanıyor ancak TCMB döviz piyasasında dolaylı olarak ana alıcı ve satıcı konumunda olduğu için KİT’lere dolaylı döviz satışı mümkün.
2022’de toplam doğalgaz ithalat faturasının toplam 53 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. 2022’de Türkiye’nin toplam enerji faturası 96,6 milyar dolar olmuştu. Bunun ne kadarının Rusya’ya olduğu belirsiz.
Rusya’dan toplam ithalat da 2022’de 58,9 milyar dolar olarak kayıtlara geçmişti.
Resmi verilerde kamunun kısa vadeli dış borcunda Ocak 2022-Şubat 2023 döneminde 9,3 milyar dolarlık artış ve toplam ithalat borçlarında yine aynı dönemde kaydedilen 7,3 milyar dolarlık artış dikkat çekiyor ancak bu veriler de gaz ödemelerindeki ertelemenin ne kadar olduğuna dair net bir işaret vermiyor.