Dr. Sevgi Salman Ünver, hepsi biyoteknolojide birle?en pek çok farkl? ?apkay? ta??yor: Bir biyogiri?imci, üniversitede ders veriyor, kitap yaz?yor, mentorluk ve dan??manl?k yap?yor. ?laç sanayisindeki üst düzey yöneticilik tecrübeleri sayesinde akademiyle birlikte endüstrinin dinamiklerini de anl?yor. Dr. Ünver, Haftal?k Gazeteden Zeynep Güven Ünlü’nün sorular?n? yan?tlad?
A?? ve ilaçla ilgili pek çok soru da var. Ama en önemlisinden ba?layal?m: Koronan?n ilac? ve a??s? bulunacak m?? Bunun zamanlamas? nas?l olacak?
Tabii ki bulunacak. ?u an bütün dünyada 300’den fazla klinik çal??ma yürüyor. Bunlar?n içinde a??lar da var. Bugün için 90 civar?nda a?? çal??ma grubundan bahsediliyor, Dünya Sa?l?k Örgütü (DSÖ) bu a??lar?n 76’s?n? takip ediyor. Son derece umut verici geli?meler var.
Nas?l geli?meler?
Bana göre en h?zl? sonucu plazma tedavisinden alaca??z. Çünkü di?er hastal?klardan bildi?imiz, denedi?imiz bir yöntem. Plazma tedavisini, a??n?n en primitif hali olarak tan?mlayabiliriz. A?? de?il ama vücuda “böyle bir durumla kar??la?abilirsin” diye uyar? veren bir yöntem. Baz? riskleri var ama bunlar? da laboratuvarda olu?turulan sentetik plazmayla a?mak mümkün. Muhtemelen bu y?l eylül ay? civar?nda, sa?l?k çal??anlar?nda ya da di?er riskli meslek gruplar?nda denenmeye ba?lanacak.
Bir de ba????kl?k sistemimizi yönetmek için kullan?lan ilaçlar var. Burada k?sa bir aç?klama yapay?m: Asl?nda ço?u zaman virüsten ölünmüyor, ba????kl?k yan?t?n?n a??r? olmas?ndan dolay? vücut kendi kendini öldürüyor. Stokin f?rt?na denen hadise bu i?te. Basitçe söylemek gerekirse, vücut kendini savunurken a??r?ya kaç?yor. O kadar güçlü savunuyor ki ayarlar?n? bozuyor ve orada ciddi bir hastal?k tablosu olu?uyor, ölümle sonuçlanabiliyor. ??te, ba????kl?k yan?t?m?z? düzenleyerek hastal??? yönetmek için bir de bu grup ilaçlar üzerinde çal???l?yor.
Yine umutlu oldu?um bir ba?ka grup, virüsün vücuda girmesini engelleyen ilaçlar. Virüs bizim vücudumuza girdi?inde bir kap?y? aç?p girmesi gerekiyor. ACE (Anjiotensin Converting Enzim / Anjiyotensin Dönü?türücü Enzim) dedikleri, i?te bu kap?. ??te virüsün oraya ba?lanmas?n? yani bir anlamda o kap?dan girmesini engelleyen bir protein ke?fedildi. Bu Avusturya’da yürüyen bir proje. Muhtemelen 5-6 y?ld?r ba?ka bir hastal?k için çal???yorlarm??, ?imdi Korona için de etkili olabilece?i söyleniyor. Bu da büyük bir umut.
Bir de destek tedavileri var. Çinko, C vitamini, D-Vitamini vs. gibi gruplar çal???l?yor. ?çeriklerde bunlar var.
Görüldü?ü gibi çok farkl? tedavi ?ekillerinin uygulanabilece?i, belki de bunlar?n bir arada kullan?laca?? bir kombinasyon ç?kacak ortaya. ?laç k?sm?nda durum özetle bu.
Bilim insanlar?n?n bir sonuç ç?kabilecek her ihtimali de?erlendirmeleri gibi, Türk doktorlar?n?n da, gerekti?inde inisiyatif kullanarak farkl? yöntemleri denedikleri ve bu yüzden de tedavide daha ba?ar?l? olduklar? söyleniyor. Siz buna kat?l?yor musunuz?
Evet kat?l?yorum. Hem söylenenler do?ru, hem de yöntem do?ru. Çünkü virüs Çin’de ç?kt??? andan itibaren verileri takip ederken hep ?unu diyorduk: Dünya biraz fazla rahat davran?yor! Hat?rlarsan?z devlet ba?kanlar? bile bir çe?it grip dediler. Bunlar çok tehlikeli olabilecek yanl?? bilgilerdi. Bu bilmedi?imiz bir virüs ve ciddi bir virüs. Türkiye’de de ilk 10-15 gün bütün dünyaya benzer daha az agresif tedaviler uyguland?. Sonra bakt?lar ki durum ciddi, orada Bilim Kurulu’nun da do?ru bir yönlendirmesiyle her hafta tedavi protokolleri yenilendi ve daha agresif tedaviler uyguland?.
Türk doktorlar?n bir avantaj? da ?u: Çok kalabal?k bir hasta grubunu yönetmeye çok al???klar. ?nisiyatif alarak çal??an bir doktor zihniyetimiz var. Türk hastas? da doktora güveniyor ve sözünü dinler. ?kincisi, virüs bize biraz daha geç geldi?i için, sa?duyulu bir tak?m bilim insanlar? ve doktorlar i?e ba?tan h?zl? girmek gerekti?ini anlad?lar. Bunun da faydas?n? gördük. Sonuç olarak i?in tedavi k?sm?n?n iyi yönetildi?ini dü?ünüyorum.
Tekrar ilaca dönersek… Sonuçta ilaç sanayi büyük, güçlü ve kar odakl? bir sanayi. Geli?tirilecek herhangi bir tedavi yönteminden herkesin faydalanmas? nas?l sa?lanacak? Mesela herkes tedaviye paras?z ula?abilecek mi?
Salg?nlar anlam?nda yüzy?l? a?k?n süredir güne?li günler ya??yorduk. Dolay?s?yla ?u ana kadar hiç tecrübe etmedi?imiz bir durumla kar?? kar??yay?z, buna ilaç sanayisi de dahil. Herkes bu yeni durumu anlamaya ve kendi pozisyonunu almaya çal???yor. Amerika’da Johnson&Johnson riske girdi, 1 milyar dolar yat?r?m yaparak fabrika kuruyor. Oradan bir ?ey ç?k?p ç?kmayaca??n? da bilmiyor. Ama sürecin kritik oldu?unun fark?nda. Bill Gates, ne yat?r?m gerekirse yapaca??n? söylüyor. Sanayinin tabii ki bir dinami?i var, bunun da ekonomisini yapacak, girdisi olacak, kar? olacak. Fakat korona süreci için bunun ötesinde bir politikan?n da izlenmesi gerekecek. Örne?in DSÖ bütün dünyan?n iyile?ebilmesi için bu sürece müdahil olmak durumunda. Zira bizim ülke toparlad? ve iyile?tik diyelim, önümüzdeki sene tamamen temizledik virüsü ama Afrika mesela tedavi edilemezse kimsenin rahat olmas?na imkan yok. 3, 5, 7… Dalgalar hiç bitmez. Virüs pandemilerinde ba?ka bir politikan?n uygulanmas? gerekiyor. Orada da her noktaya salg?n? bitirmek üzere gerekli kayna??n gönderilmesi gerekiyor. DSÖ ve di?er büyük kurumlar bu süreci çok da iyi yönetemediler asl?nda, bu kadar haz?rl?ks?z olduklar?n? ben tahmin etmiyordum. ?talya’da ?spanya’da ya?ananlar tam bir trajediydi. Ya da Çin’e bu kadar uzaktan bak?lmas?, ba?ka bir evrenin ülkesi muamelesi yap?lmas? çok ?a??rt?c?yd?. Bat?’ya hiç gelmeyecekmi? gibi dü?ünüldü. Bundan sonras?nda böyle bir riski alacaklar?n? sanm?yorum. ?laç sanayisinin de rutine dönebilmek için Covid-19 meselesine di?er alanlardaki karl?l?k beklentilerinden farkl? bakacaklar?n? tahmin ediyorum. Bir dostumun dedi?i gibi ‘bu dönem kar zaman? de?il ar zaman?’. Bu süreç ancak beraberce alt?ndan kalk?lacak bir ?ey. Rakipler beraberce çal??mak zorunda. Buna kendi aram?zda uydurdu?umuz bir terim de var: ‘Rekaberce çal??mak’.
?laçta rekabet edece?im dersen dünyan?n hiçbir yerinde yok olmaz korona. Sadece sanayi de?il, devletler ve STK’lar da i?in içinde olacak büyük bir ihtimalle. Asl?nda virüsün mutasyona u?ramas? gibi biz de dönü?üyoruz. Farkl? bakaca??z olaylara, farkl? dü?ünece?iz. Korona asl?nda dönü?mesi gerekeni h?zland?rd?.