?zmir Büyük?ehir Belediyesi’nin Kemeralt?'nda yürüttü?ü alt yap? çal??malar?ndan ç?kan borular tarihi çar??daki altyap?n?n geçmi?ine ait ipuçlar?n? bar?nd?r?yor. Kentsel + 3. Derece Arkeolojik Sit Alan? olan Kemeralt?’ndaki kaz?lar?n her an?n? ?zmir Müze Müdürlü?ü ve Smyrna Antik Kenti Kaz? Ba?kanl???’na ba?l? uzman arkeologlar takip ediyor. Altyap? ve üstyap? çal??malar?n?n beraber ilerledi?i Kemeralt?'nda at?k su, ya?mur suyu ve içme suyu hatlar? ile ayd?nlatma ve gerilim hatlar?n?n yenilenmesi s?ras?nda yap?lan kaz?larda as?rl?k içme suyu borular?na rastland?. Parçalar? bulunan demir borular?n, 1895 y?l?nda Osmanl? Devleti’nden ?ehre su isale etmek için imtiyaz alan Belçikal? yat?r?mc?lar?n kurdu?u “Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne” (?zmir Sular? Osmanl? ?irketi) taraf?ndan dö?endi?i ö?renildi.
Belçikal? firman?n 20’lik döküm borular?
?zmir Katip Çelebi Üniversitesi Türk-?slam Arkeolojisi Bölümü Ö?retim Üyesi ve Smyrna Antik Kenti Kaz? Ba?kan? Prof. Dr. Ak?n Ersoy, Kemeralt? çal??malar?nda baz? sokaklarda rastlan?lan döküm demir borularla ilgili, “1895 y?l?nda imtiyaz alan “Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne” (?zmir Sular? Osmanl? ?irketi) ad?yla kurulan ve merkezi Belçika’n?n Liége kentinde olan ?irket taraf?ndan bu borular dö?endi. ?irket, 1944 y?l?nda belediye taraf?ndan sat?n al?nd?. Kanal kaz?lar?nda ele geçen borular?n üzerinde kabartma olarak 20’lik boru olduklar? ve Liege’deki firman?n ismi yer almaktad?r. Kaz?lar s?ras?nda ayr?ca 20. yüzy?l?n ikinci yar?s? ve 21. yüzy?l?n ba??nda Kemeralt? sokaklar?nda tekrar tekrar yap?lan alt yap? çal??malar? ile tahrip oldu?undan ancak yer yer izlerine rastlanan yakla??k 1.5 m. yüksekli?inde ve 1 m. geni?li?indeki tu?la tonozlu kanalizasyon sistemi tespit edilmi? olup bu sistem 1930’lu y?llarda yine yabanc? kökenli Huizler firmas? taraf?ndan o y?llarda da sorun oldu?u kay?tlara ve gazetelere yans?yan Kemeralt?’ndaki su bask?nlar?n? gidermek için yap?lm??t?. 1970li y?llara kadar k?smi onar?mlarla çal??an sistemin daha sonra hem do?al nedenlerle t?kanarak hem de süregiden altyap? müdahaleleri nedeniyle h?zla körelmi? oldu?u anla??lmaktad?r” dedi.
80 y?ld?r Kemeralt?’n?n baz? bölümlerine dokunulmam??
DEÜ Ö?retim Üyesi Tarihçi Dr. Erkan Serçe ise Belçikal? firmaya imtiyaz verildikten sonra ?irketin iki ?ekilde çal??t???n? ifade ederek, “Firma içme suyu hizmetini do?rudan do?ruya abonelere götürdü hem de yap?lan anla?malarda belli bölgelerde genel çe?meler koyarak bölgeye su verdi. ?lk etapta su ?irketinin dö?eme faaliyeti içme için s?n?rl?yd?. ?irket ?zmir Belediyesi’ne geçtikten sonra genel olarak bütün her yere hizmetini geni?letti. 1905 y?l?na ait AP?KAM’da yer alan harita var. Hangi çe?melere su verildi?i gösteriliyor. 49 y?l boyunca su da??t?m imtiyaz?n? elinde tutan ?irket, 1944 y?l?nda sat?n al?narak, su da??t?m? ?zmir Belediyesi’nin denetimine girdi. ESHOT kurulunca su ?irketi de ESHOT ?irketine geçti. Buradan anlad???m?z 80 y?ld?r belediyenin devrald??? ?irketin dö?edi?i baz? borularda de?i?im yap?lmam??” diye konu?tu.
Kapaklardaki Osmanl? Türkçesi
Yap?lan çal??malar s?ras?nda üzerinde Osmanl?ca yaz?lar döküm kapaklara da ula??ld?. Prof. Dr. Ersoy, “Ülkemizde ikinci düzenli ?ehir içi telefon ?ebekesi ?zmir'de kurulmu?tur. Hükümetle, ?zmir Belediyesi aras?nda 1923 y?l?nda yap?lan anla?ma uyar?nca; ?zmir ?ehri ile Kar??yaka, Bornova, Buca ve Balçova bölgelerinde 300'lük birer otomatik sistem santral tesisleri yap?lmas? kararla?t?r?lm??t?r. ?zmir'de telefon sorunlar?n? çözmek üzere ?zmir Belediyesinin ba?vurusu üzerine, 1924 y?l?nda hükümet taraf?ndan ?zmir Belediyesi'ne telefon i?letme ayr?cal??? verilmi?tir. Bu ayr?cal?k 30 y?l süreli olacak, telefon ?ebekesi tamamen merkezi batarya sistemi (manuel santral) ile çal??acak ve ?zmir, Kar??yaka, Birunabad (Bornova), K?z?lçullu'yu (?irinyer) kapsam? içine alacakt?r. Belediye bu ayr?cal??? al?nca ?zmir'de bir manyetolu telefon ?ebekesi kurdurmu?, tesis 1925 y?l?nda 200 abone ile i?letmeye aç?lm??t?r. 1927 y?l?nda faaliyete ba?layan ?zmir ve Civar? Telefon Türk Anonim ?irketi, 1938 y?l?nda, yani kurulu?undan 11 y?l sonra hükümetçe ç?kar?lan bir kanun ile PTT'ye devredilmi?tir. Kanal kaz?lar?nda bulunan döküm demir kapaklar telefon hatlar?n?n geçti?i sokaklarda kullan?lan zemin kutular?n?n kapaklar?d?r. Kapaklar?n üzerinde Osmanl? Türkçesi ile ?zmir ve Civar? Telefon Türk Anonim ?irketi yazmaktad?r” ifadelerini kulland?.