Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan? Fatih Dönmez, küresel enerji krizini bu ?ekilde tan?ml?yor.Bakan Dönmez'in de i?aret etti?i gibi ba?ta gaz olmak üzere, petrol, kömür ve genel olarak enerji fiyatlar? rekor seviyelere ç?km?? durumda. Do?algaz, konutlar?n ?s?nmas?n? ve baz? enerji santrallerinin çal??mas?n? sa?lad??? için tam da k?? gelirken büyük önem ta??yan bir meta.
TÜRK?YE’Y? DE ETK?LEYECEK
Bu y?l Avrupa gaz fiyatlar?nda ?imdiye kadar yüzde 600'e varan bir yükseli? ya?and?. Bu da elektrik fiyatlar?na yans?d?; ?ngiltere'de k?sa vadeli elektrik fiyatlar? bir ara normal seviyesinin 10 kat?na kadar ç?kt?. BBC Türkçe’den Özge Özdemir’in haberine göre; yükselen gaz fiyatlar?, Türkiye'nin gaz ithal etti?i ülkelerle sözle?melerinin bu y?l sona ermesi sebebiyle Türkiye'yi de etkileyecek. Eski BOTA? (Boru Hatlar? ?le Petrol Ta??ma Anonim ?irketi) yöneticisi ve enerji uzman? Ali Arif Aktürk, bu geli?melerden ötürü Türkiye'nin gaz al?m maliyetinin ortalama yüzde 30-35 artaca??n? öngörüyor. Bu durumun hane halklar?na nas?l yans?yaca?? konusunda ise Aktürk, "Bunu tüketiciye ne ?ekilde yans?t?rlar, o art?k Hazine'nin gücüne ba?l?" diyerek aç?kl?yor.
“ELEKTR?K KES?NT?LER? BA?LAR”
Evlere verilen do?algazda kesintiler beklenmese de do?algaz ile çal??an santrallerin zora girmesi durumunda elektrik kesintileri ya?anabilir. Aktürk, "K?? çok so?uk geçerse s?k?nt?l? dönemlerde gaz santrallerinin gaz? kesilir, o zaman da elektrik kesintileri ba?lar; elektrik kesintilerini de gezdirerek çözerler" diyor. GazDay Enerji Dan??manl?k ?irketi Genel Müdürü Mehmet Do?an da Türkiye'nin gaz al?m faturas?n?n önümüzdeki alt? ayl?k dönemde yakla??k 10 milyar dolar artabilece?ini dü?ünüyor. Bu art??lar?n bir k?sm?n?n kamu taraf?ndan kar??lanmas? sebebiyle devletin artan gaz maliyetlerinin ne kadar?n? vatanda?a yans?taca?? henüz bilinmiyor. Do?an ayr?ca, "Hükümet zam yapmasa da siz siz olun gaz kullanmay?n, az kullanmaya çal???n. Sonuçta bu ülkeye ve devlete zarar verecek bir ?ey. Yal?t?m?n?z? yapt?r?n, polarlar?n?z?, kazaklar?n?z? giyin, evinizi 18 dereceye kurun ki az do?algaz tüketilsin" tavsiyesini veriyor.
AVRUPA'DAK? ENERJ? KR?Z?N?N NEDENLER?
Öncelikle enerji krizinin neden Avrupa'da ba?lad???n? anlatal?m. Asl?nda krizin nedeni, hem arz hem talep hem de piyasa taraf?nda, çok fazla unsurun bir araya gelmesiyle ortaya ç?kt?. Pandeminin etkisini azaltmas?yla ekonomik büyümenin h?zlanmas? ve sanayi üretiminin artmas?, do?algaza talebi yükselten nedenler aras?nda. Geçen k???n so?uk geçmesi ve evden çal??man?n artmas?yla hanelerin kulland??? do?algaz miktar?n?n artmas? da talebi yükseltti. Avrupa'da geçen k?? ortaya ç?kan talep, gaz?n depolardaki oran?n?n yüzde 30 gibi endi?e verici seviyelere inmesine neden oldu. Ye?il politikalar?n güç kazanmas?yla santrallerde kömür yerine daha ye?il oldu?u kabul edilen do?algaz kullan?lmaya ba?land?. Avrupa'n?n genelinde rüzgar ve güne? gibi ye?il enerji kaynaklar? önceliklendirildi; nükleer santraller kapat?ld? ve kömür kullan?m? azalt?ld?. Ancak rüzgar ve güne?in istikrarl? bir ?ekilde enerji sa?layamamas?, do?algaza olan talebin art?rd?.
ARZ, TALEB? KAR?ILAYAMAMAYA BA?LADI
Üreticiler ise artan bu talebe yeti?emedi. Gaz santralleri pandemi döneminde yapmalar? gereken bak?mlar? geciktirince artan talebe olmas? gerekti?i kadar yeti?emedi. Norveç, beklenenden daha az gaz üretti. Hollanda, gaz sahas? Groningen'deki deprem riski nedeniyle üretimde k?s?nt?ya gitti. Di?er taraftan Avrupa'n?n en büyük gaz ithalatç?s? olan Rusya ise artan talebe ilave arz ile yan?t vermedi.
RUSYA'NIN EL?NDEK? KUZEY AKIM 2 KOZU
Buna neden olarak da Avrupa'n?n kar?? ç?kt??? Kuzey Ak?m 2 boru hatt? projesini Rusya'n?n bu vesile ile kabul ettirme gayreti gösteriliyor. Gas&Power Enerji Uzman? Emin Emrah Dan??, bu süreci, "Ba?ta Balt?k ülkeleri, do?u Avrupa ülkeleri ve ABD olmak üzere kimi ülkeler, Kuzey Ak?m 2 do?algaz boru hatt?n?n in?a edilmesini engelleyemese de iki seneye yak?n bir süre geciktirdi" diyerek anlat?yor. Dan??, Ukrayna'y? es geçerek do?algaz ihracat?n?n önemli bir bölümünü Kuzey Ak?m 2 ve Türk Ak?m 2 boru hatlar?na kayd?rmay? planlayan Rusya'n?n, AB'nin ç?kard??? engellere ilave gaz tedari?i yapmayarak yan?t verdi?ini aktar?yor. Dan??'a göre Rusya'n?n Kuzey Ak?m 2 boru hatt?na gaz doldurmaya ba?lad??? haberleri gelse de bu hattan gaz ak??? henüz ba?lam?? de?il. Bütün bunlara bir de finansal piyasalardaki spekülatif i?lemler eklenince Avrupa bir enerji krizine girdi. Avrupa'da yükselen fiyatlar ise dünyan?n kalan?na da s?çrad?.
?FLAS EDEN ??RKETLER, ÜRET?M? KESEN FABR?KALAR
Daha ?imdiden Avrupa'da havlu atan enerji ?irketlerini, Çin'de üretime ara veren fabrikalar? duymak mümkün. Bu krizin en h?zl? etkisi enerji yo?un sektörlerde görülüyor. Avrupa'da ?imdiden gübre üreticileri arz kesintisine gitti. Bu da halihaz?rda yükselen küresel g?da fiyatlar?n?n daha da artmas?na yol açabilir.
"BÜTÜN MALLARIN TEM?N?NDE EKS?KL?K OLAB?L?R"
Enerji uzman? Mehmet Do?an bütün bu krizde suçun Avrupa'da oldu?unu dü?ünüyor: "Avrupa'n?n enerji ihtiyac? ve talebini do?ru planlayamam?? olmas?ndan ba?ka bir ?ey de?il." Do?an'a göre piyasa ko?ullar? ve do?algaz al?m? için yap?lan sözle?meler yüzünden bütün sektörlerdeki üreticiler için adil olmayan bir rekabet ortam? olu?tu. Bu yüzden kimi ?irketlerin üretimini durdurdu?unu söyleyen Do?an, "Her türlü mal?n temininde eksiklik, her türlü fiyatta yükselme beklemek laz?m" diyor.
TÜRK?YE'N?N B?TEN ?THALAT SÖZLE?MELER?
Avrupa'da ba? gösteren bu krize do?algaz?n neredeyse tamam?n? ithal eden Türkiye de zor bir dönemde yakaland?. Türkiye'nin 2021 y?l?n?n sonuna kadar bitmesi beklenen ithalat sözle?meleri var. Do?algaz, boru hatlar?yla ta??narak evlere ve santrallere ula??yor. Ancak do?algaz?n ihtiyac? kar??layamad??? durumlarda ya da ta??namad??? yerlerde LNG devreye giriyor. LNG, do?algaz?n belirli bir so?utma i?leminin ard?ndan s?v? hale dönü?türülmesiyle elde ediliyor, enerji ihtiyac?n?n oldu?u yerlere kolayca ta??nabiliyor. Türkiye de do?algaz?n ihtiyac?n? kar??lamad??? durumlarda LNG al?m? gerçekle?tiriyor. Türkiye'nin bu k?? da LNG almas? bekleniyor. Ancak LNG fiyatlar?n?n da yükselmesi de enerji faturas?n?n kabarmas?na yol açacak. Türkiye, do?algaz? Rusya, Azerbaycan ve ?ran'dan boru hatlar?yla, LNG'yi de Cezayir, Nijerya ve di?er ülkelerden gemilerle sat?n al?yor. Türkiye'nin Rusya, Azerbaycan ve Nijerya ile 1990'l? ve 2000'li y?llarda imzalad??? uzun vadeli do?algaz ithalat sözle?melerinin ise bu y?l vadesi doluyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan? Dönmez, ilave do?al gaz anla?mas?n?n Azerbaycan ile 2024 sonuna kadar geçerli olmak üzere yap?ld???n? aç?klad?.
"FATURAYI Y?NE B?Z ÖDÜYORUZ"
Gas&Power Enerji Uzman? Emin Emrah Dan??, "Döviz kurlar?ndaki art??? da dikkat ald???m?zda enerji fiyatlar?ndaki art???n hem toplam enerji ithalat faturas? hem de tüketicilere uygulanan nihai fiyatlarda önümüzdeki dönemde art??lara yol açmas? bekleniyor" aç?klamas?nda bulunuyor. Bu yüzden Dan??'a göre konutlarda, fabrikalarda ve i?yerlerinde elektrik ve do?al az?n verimli kullan?lmas? kamu kaynaklar?n?n korunmas? ve karbon sal?m?n? dü?ürmek için önemli. GazDay Enerji Dan??manl?k ?irketi Genel Müdürü Mehmet Do?an ise kamunun artan maliyetlerinin vatanda?a yans?t?lmas? gerekti?i görü?ünde. Do?an, "Bu fatura hanehalk?na, sanayiye ve enerji santrallerine yans?t?lmal?, yoksa büyük bir zarar? olur. ?nsanlar?n yakt?klar? gaz?n fiyat?n? bilmesi laz?m, devlete gelecek büyük yükü daha sonra yine biz ödüyoruz" yorumunda bulunuyor.
YE??L ENERJ? B?R HAYAL M??
Uzmanlara göre Avrupa'daki enerji krizi ye?il politikalar?n da bir sonucu. Enerji uzman? Ali Arif Aktürk, karbon nötr bir dünyan?n hayal oldu?u görü?ünde: "Karbon nötr bir dünyaya geçelim, bunu herkes istiyor. Ancak bunu sadece rüzgarla, güne?le, yan?nda bir yede?i olmadan yönetmenin imkan? yok. Ya nükleer santraliniz olacak, ya gaz ya kömür ya da petrolden elektrik üreteceksiniz bunlar?n üretemedi?i dönemde." Uzmanlar?n üzerinde anla?t??? bir di?er konu da Rusya lideri Vladimir Putin'in elinin Avrupa'ya kar?? güçlenmi? oldu?u. Putin, ?imdiye kadar yapt??? gibi bundan sonra da her diplomatik meselenin tart???lmas? s?ras?nda gaz kart?n? masaya koyabilecek. Aktürk buna, "Putin'in bir cümlesiyle gaz piyasas? yüzde 40 gerileyebiliyor" diyerek örnek gösteriyor. Enerji uzman? Mehmet Do?an da Avrupa'n?n ye?il politikalar?na kar?? Putin'in güç kazand??? görü?ünde: "Putin'in aç?klamalar?nda da bu var, 'Gaz? istiyor musunuz, istemiyor musunuz? Biz gaz? üret mi diyece?iz üretme mi diyece?iz?'" Do?an'a göre enerjide ye?il dönü?ümün sa?lanmas? için kriz ya?anmamas? gerek: "Çünkü kriz alt?nda kalan bir sistem hiçbir ?eyle mücadele edemez."