Avrupa'n?n ba?l?ca do?algaz ithalatç?lar? aras?nda yer alan Türkiye geçen y?l Karadeniz'deki Sakarya sahas?nda ilk büyük do?algaz yata??n? ke?fetti. Do?algaz üretimine 2023 y?l?nda ba?lanmas? planlan?yor. Y?ll?k tüketimin dörtte biri kadar?n? kar??layacak hacimli üretime ise ancak 2027 y?l?ndan itibaren geçilecek.
Türkiye bu tarihe kadar ihtiyac?n?n neredeyse tamam?n? Rusya, Azerbaycan ve ?ran'dan boru hatlar?yla sevk edilen gazla ve Cezayir, Nijerya ve di?er ülkelerden gelen ve gemilerle ta??nan s?v?la?t?r?lm?? do?algaz (LNG) ile sa?lamaya çal??acak.
Ancak Türkiye'nin Rusya, Azerbaycan ve Nijerya ile 1990'l? ve 2000'li y?llarda imzalad??? yakla??k y?lda 16 milyar metreküp (bcm) hacimdeki uzun vadeli do?algaz ithalat sözle?melerinin bu y?l vadesi dolarak sona erecek.
Her y?l geni?leyen do?algaz da??t?m a??n?n yan? s?ra kurakl??a ba?l? gerileyen hidroelektrik üretimini telafi için devreye giren do?algaz santralleri nedeniyle bu y?l tüketimin 60 bcm düzeyine yükselerek rekor k?rmas? bekleniyor. Yani Türkiye'nin gaz tüketimi geçen y?lki düzeyin en az 10 bcm milyar metreküp üzerine ç?kacak.
Sektör uzmanlar?n?n verdi?i bilgiye göre, do?algaz tüketiminin kar??lanabilmesi için sona eren kontratlar?n tamam?n?n en az ayn? miktarlar ile yenilenmesi gerekecek.
Eski BOTA? al?m dairesi ba?kan?, sektör dan??man? Arif Aktürk, "K???n talebimiz konutlardan dolay? çok art?yor. Geçen k?? 285 milyon m3 günlük zirve tüketimi gördük. Bu y?l gaz santrallerinden dolay? herhalde 300 milyon m3'ü görürüz. Yani LNG dahil (ülkeye) her giri? noktas?ndan do?algaz sa?lanmas? gerekecek... sona eren kontratlar?n miktarlar? (sisteme) girmek zorunda" dedi.
Azerbaycan ile yap?lan 15 y?ll?k ithalat sözle?mesi, iki sektör kayna??n?n Reuters'a verdi?i bilgiye göre üç y?ll?k bir sözle?me ile yenilendi. Eskiden 6.6 bcm olan y?ll?k ithalat miktar? y?lda 6 bcm'e kadar olarak belirlenirken, ithalat fiyatlar? eski sözle?melerde yer alan petrol ürünleri endeksi yerine ?talya'n?n PSV hub fiyatlar?na endeksli olarak belirlenecek.
Enerji Bakanl??? kontrat?n yenilenmesi hakk?ndaki sorulara cevap vermedi.
Azerbaycan ile sözle?menin yenilenmesine ra?men bu ay sona eren Nijerya'dan y?lda 1.3 bcm LNG ve y?l sonunda süresi dolacak olan 4 bcm'i BOTA?, 4 bcm'i özel sektör taraf?ndan olmak üzere Rusya'dan 8 bcm do?algaz ithaline yönelik sözle?mesinin yenilenmesi gerecek.
Rusya Devlet Ba?kan? Vladimir Putin ile Cumhurba?kan? Tayyip Erdo?an aras?nda do?algaz ithalat sözle?mesinin yenilenmesini de içeren geçen ayki görü?melerde ise henüz bir sonuç al?namad?. Putin, iki ülke aras?ndaki boru hatt? ba?lant?s? sayesinde Türkiye'nin Avrupa'daki do?algaz krizinden korunaca??n? söylese de müzakereler devam ediyor.
Üst düzey bir Türk yetkili Rus ithalat tekeli Gazprom ile BOTA? aras?ndaki sözle?meye at?fta bulunarak, "Gazprom ile y?l sonunda sona erecek 4 bcm'lik kontrat için henüz mutabakat sa?lanmad?. Ancak y?l bitmeden bu mutabakat?n sa?lanaca??n? dü?ünüyoruz" dedi.
SALGIN ?LE P?YASA DE???T?, LNG ?THALAT FATURASI KABARACAK
Y?lda yakla??k 48 bcm do?algaz ithalat sözle?mesi olan Türkiye'nin kontratla yükümlü oldu?u al?mlar?n d???nda olu?acak talebi uluslararas? piyasalardan LNG alarak doldurmas? gerekecek.
Ancak, LNG piyasas?ndaki gösterge fiyatlar bu y?l salg?n hastal?k sonras? Asya'da keskin artan talep, arz s?k???kl?klar? gibi gerekçelerle sert art?? gösterdi. Avrupa'daki gösterge LNG fiyatlar? geçen hafta itibar?yla y?l?n k?yasla yüzde 400'e yak?n artt?.
Analistler Türkiye'nin ihtiyac? olan gaz? spot uluslararas? piyasalarda bulabilece?ini, bu gaz?n pahal? olaca??n? ancak ülkenin teminde s?k?nt?ya dü?meyece?ini ifade ettiler.
Paris merkezli ara?t?rma kurulu?u OME'de hidrokarbon piyasalar? direktörü Sohbet Karbuz, "Bu y?l süresi dolan ithalat sözle?melerinin imzalanmas?nda gecikme olsa bile Türkiye aç??? kapatmak için spot LNG veya spot Azeri boru gaz? ithalat?na ba?vurabilir... Burada tek sorun spot piyasadan sat?n alman?n getirece?i ek maliyetler olur ancak herhangi bir arz sorunuyla kar??la??lmaz" dedi.
Geçti?imiz y?llarda dünya genelinde bolla?an ve boru gaz?ndan daha ucuz hale gelen LNG'yi daha yüksek miktarda ithal etmek amac?yla yat?r?m yapan Ankara, 2016 sonundan itibaren ulusal gaz sistemine LNG iletebilece?i giri? noktalar?n?n say?s?n? art?rd? ve arz güvenli?ini peki?tirdi.
Bu sayede 2019 ve 2020 y?llar?nda toplam do?algaz tüketiminin neredeyse üçte birini LNG'den temin eden Ankara, bir yandan ithalat faturas?n? azalt?rken bir yandan da bu y?l yenilenecek ithalat sözle?meleri öncesinde ticaret ortaklar?na, sözle?melerde ithalat fiyatlar?n? belirleyen hükümleri Türkiye'nin lehine olacak ?ekilde de?i?tirmeleri sinyali vermi?ti.
Ancak geçti?imiz y?llarda arz?n bol oldu?u, fiyatlar? ise al?c?lar?n belirledi?i bir piyasa olan, yani Ankara lehine çal??an LNG piyasas?, bu y?l talepteki keskin art?? ile sat?c?lar?n fiyat belirleyici oldu?u bir piyasaya dönü?tü.
Türkiye'de do?algaz?n hanelere sat?? fiyat? sübvanse ediliyor. Hanelerin kulland??? do?algaz?n bugünün kurlar?na göre sat?? fiyat? bin metre küp için 170 dolar seviyesindeyken, LNG'nin Hollanda'daki TTF hub fiyat? geçen hafta k?sa bir süreli?ine de olsa 1,000 dolar? geçti. Uluslararas? fiyatlar bir miktar gerilemi? olsa da y?l ba??na k?yasla en az dört kat?na ç?kt?.
Fiyatlar Türkiye'nin boru gaz?na ilave olarak alaca?? LNG maliyetinin geçmi? y?llara göre oldukça artaca??n? gösteriyor.
Bir sektör kayna?? yurtiçinde do?algaz?n ?u anki fiyatlarla sat?lmas? ve ihtiyaç duyulan gaz?n LNG olarak spot piyasa fiyatlar?yla temin edilmesi halinde ithalat faturas?n?n be? milyar dolar? bulabilece?ini belirtti.
Ancak Türkiye'nin arz güvenli?ine fiyatlardan daha fazla önem veriyor.
Enerji Bakan? Fatih Dönmez geçen hafta NTV'ye yapt??? aç?klamada, "?lave talepten kaynakl? tüketimi kar??lamak için spot piyasalardan LNG ba?ta olmak üzere tedarik yoluna gittik. Çünkü burada arz güvenli?i bizim için fiyattan çok daha kritik önemde. Burada da maliyetleri ister istemez üstleniyoruz" dedi.
Dönmez, haneler dahil olmak üzere küçük ölçekli do?algaz tüketicileri için fiyat deste?i vermeye devam edeceklerini ifade ederek, "(Yüksek yurtd??? fiyatlar?n) yurtiçi piyasalara yans?mas?na bakt???m?zda, asl?nda biz bunu minimum seviyede aktarmaya çal???yoruz... Enerji piyasas?nda gerçekle?en maliyetlerin hepsini tüketiciye yans?tm?yoruz" dedi.
PAZARLIK GÜCÜ
Tersine dönen LNG piyasas? Ankara'n?n Karadeniz'de ke?fetti?i do?algaz ile bu y?l?n ba??na kadar sözle?me masas?nda artan pazarl?k gücünü bir miktar azalt?yor.
Bu durum Türkiye'nin aleyhine olan sözle?me ko?ullar?n? de?i?tirmesinin önüne geçebilir.
Türk yetkililer geçmi? aç?klamalar?nda, ayr?nt?lar? tam olarak aç?klanmasa ithalat sözle?melerinde fiyat? üretici ülkeler lehine belirleyen petrol ürünlerine endeksli fiyatlama formülünden, fiyatlar?n geçen y?la kadar daha dü?ük oldu?u spot piyasa art? petrol ürünlerine endeksli fiyat formülüne geçi? yapmak istiyorlard?.
Ayr?ca yetkililer geçti?imiz y?llarda gaz?n Türkiye'de tüketilmesini ?art ko?an, böylece gaz?n ba?ka ülkelere sat?lmas?n? engelleyen hükümlerin de kald?r?lmas?ndan yanayd?lar.
Aktürk, sat?c?lar?n fiyat belirledi?i piyasan?n Ankara aleyhine çal??t???na dikkat çekerek, "Çok yüksek fiyatlar müzakerelerin sat?c?lar?n güçlü oldu?u pozisyonda yap?lmas?n? mümkün k?lar. Ancak gaz ticareti art?k her zamankinden diplomasi ve d?? politikan?n alan? haline geldi?i için müzakerelerin nas?l sonuçlanaca??n? tahmin etmek pek mümkün de?il" dedi.
Aktürk Türkiye'nin istedi?i fiyat hükümlerinin baz?lar?n?n kabul edilebilece?ini ve nihai tüketim noktas? ?artlar?n?n gev?etilebilece?ini belirtese de, "Ancak Türkiye büyük ihtimalle esnek teslimat hacimleri talebini ilerletmekte zorlanacak. Ankara günlük sevkiyat hacimlerinin art?r?lmas?ndan, y?ll?k sevkiyat hacimlerinin ise azalt?lmas?ndan yana. Sat?c?lar ise buna kar?? çünkü esneklik onlar için ek maliyet demek" dedi.