COVID-19 sonras? ya?anan ve 2022’de de devam etmesine kesin gözüyle bakl?lan tedarik zinciri darbo?azlar? ve enerji krizi, küresel ekonomiye dair yorum yapan onlarca uzmana göre yeni bir “stagflasyon” (zay?f büyüme - yüksek enflasyon) dönemini getiriyor.
MERKEZLER?N "STAGFLASYON" TEPK?S? BEL?RLEY?C? OLACAK
G?da fiyatlar?nda y?ll?k art??lar?n yüzde 30’u buldu?u, petrol fiyatlar?n?n yüzde 60’a yak?n ralli yaparak tekrar gözünü 100 dolara dikti?i, enerji darbo?az?n?n iyile?meye yeni ba?lam?? küresel ekonomiyi Çin gibi önemli tedarik zincirlerine ev sahipli?i yapan ekonomilerde üretim aksamalar?na neden olmas?, enflasyonda yönü yukar? do?ru besleyecek ve belirsiz süreyle bizimle olmaya devam edecek unsurlar. Pandemi sonras? bu bask?lar?n ne kadar?n?n “geçici” olaca??n?, daha önce benzer bir kriz ya?amam?? küresel ekonomi bizzat ya?ay?p ö?renecek. Krizde ekonomileri desteklemek için ultra gev?ek para politikalar?na geçen merkez bankalar?n?n yüksek enflasyona nas?l tepki verece?i ise bu korkulan stagflasyon döneminin belirleyicisi olacak.
Son dönemde hem mali hem para politikas?n? yapan isimler darbo?azlardan beslenmeye devam eden enflasyon konusunda, ba?larda merkez bankalar?n?n a??z birli?i yapm??ças?na “geçici” demi? olsa da ?imdilerde daha çok “bekledi?imiz kadar da geçici de?il” söylemini tercih etmeye ba?lad?. ABD’de eski ba?kan Trump’?n yeni ba?kan Joe Biden’?n ekonomideki performans?n? “Bunun ad? stagflasyon” diyerek ele?tirmesi, stagflasyon endi?elerini siyaset sahnesine de ta??maya ba?lad?. Ekonomist ve analistlerin büyük bir k?sm? ise tedarik ve enerji sorunlar?n?n küresel oldu?unu, geli?mi? dünyadaki para politikalar?nda s?k?la?maya girilmesiyle, geli?mekte olan ekonomilerin çok zorlanaca??n?, enerji ithalatç?s? ekonomilerin özellikle daha a??r etkilenebilece?ini söylüyor.
KISA VADEDE F?YAT ?OKLARIYLA...
G+ Economics Ba?ekonomisti Lena Komileva: Enerji fiyatlar?ndaki ralli stagflasyon riskini getirdi. Güçlü büyüme ve ucuz finansman?n sonsuza dek dengede gidebilece?ine ili?kin pembe senaryolar sars?labilir. 70’lerdeki boyutta bir stagflasyon olmayabilir ancak yava?layan büyüme ve yükselen enflasyon hem yat?r?mc?lar? hem de politika yap?c?lar? endi?elendirecek boyutlarda.
Berenberg ekonomisti Kallum Pickering: Bu küresel bir sorun. Tedarik sorunlar? 6 ila 12 ay daha devam ederse, istedikleri ürünler için paras?n? ödemeye raz? tüketicilerle birlikte ?u anda hafif bir esinti gibi gelen stagflasyon a??r bir kokuya dönü?ecektir.
Principal Global Investors Ba?stratejisti Seema Shah: Enflasyon konusundaki söylemler kesinlikle de?i?ti. Hala yayg?n bir “geçici” söylemi olsa da biz enflasyon bask?lar?n?n 2022’ye de kayaca??n? ve tüketici harcamalar?n? vurmaya ba?layaca??n? öngörüyoruz. 1970’lerdeki gibi olmasa da bu bir modern zaman stagflasyonu.
Stagflasyon ucuz borçlananlar, özellikle de borç yükü yüksek geli?mekte olan ekonomiler için y?k?c? sorunlar yaratabilir. E?itsizlik merkez bankalar?n?n geldikleri politika ç?kmaz?n?n ard?nda yatan nedendir. Reel faiz oranlar?n?n tarihi ortalamalara yak?n olmas? gerekti?i görü?ü yanl??t?r. Zenginlerin gelirdeki pay? neredeyse tüm dünyada artm??t?r. Orta ve uzun vadede gelir e?itsizli?i dü?medi?i sürece seküler bir duraklama dönemi geri gelecektir. K?sa vadede ise fiyat ?oklar?yla görülecek stagflasyon merkez bankalar?n?n ç?kmaz?n? daha da zorla?t?racakt?r. 2020’nin istisnai politikalar?n?n devam etmesine gerek yoktur.
Financial Times yazar? Robert Armstrong: E?er stagflasyon korkusu geli?mi? ülkelerde bile rahats?zl?k veriyorsa, geli?mekte olan ülkeler için felaket olur. Geli?mi? ülkelerde s?k?la?ma ba?lad?kça geli?en ülke paralar? zay?flar, enflasyon kötüle?ir, sermaye ak??lar? yava?lar veya tersine döner. Geli?en piyasalar için en bask?n finansal faktör ABD Merkez Bankas?’d?r. Enerji ithal eden Rusya ve Nijerya gibi ekonomiler için iyi haberler olsa da, Türkiye, Hindistan ve Çin gibi enerji ithalatç?s? ekonomiler artan enerji fiyatlar?yla daha da bask?lanacakt?r.
Morgan Stanley Ba?stratejisti Andrew Sheets: Stagflasyon 1970’lerdekinden çok farkl? çünkü varl?klardaki hareket bugün o zamankinden çok farkl?. Büyümeler güçlü seyrediyor. Enflasyon beklentileri de hazirandan bu yana çok farkl?la?mad?. Ama tüm stagflasyon dönemlerinin ortak bir noktas? var: enerji fiyatlar?ndaki yükseli?. Bu yüzden de en iyi hedge arac?n?n enerjide olaca??n? dü?ünüyoruz. Baz? merkez bankalar?n?n faiz art?r?m?na ba?lam?? olmas? da küresel yat?r?mc?lara yeni getiri f?rsatlar? do?uracakt?r.
Bridgewater Associates Ba? Yat?r?m Stratejisti Bob Prince: Fed’in enflasyon geçici söylemi muhtemelen haks?z ç?kacak. Merkez bankalar? ekonomik iyile?meyi yava?latmadan enflasyonla mücadele etmeye çal??acak - hem de enerji fiyatlar?n?n tüm piyasalar? olumsuz etkiledi?i bir dönemde. E?er enflasyon devam ederse Fed çok küçük bir s?k?la?ma kutusuna s?k???r çünkü para arz?na ba?l? bu enflasyonu ancak çok s?k?la??rsan?z dü?ürebilirsiniz. Bu da finansal piyasalar? vurur - ki bunu yapmak istemeyeceklerdir. Siz iki ?eytan aras?nda seçim yapacak olsan?z hangisini seçerdiniz? Bence enflasyonu seçerdiniz zaten çok kontrol edemiyorsunuz.”
SANAY?DE ENERJ? KAYNAKLI AKSAMALAR ÇO?ALIYOR
Dünya gazetesinden Hilal Sar?'n?n aktard???na göre, Çin’den Hindistan’a, ?ngiltere’den Almanya’ya ve ABD’ye, enerji darbo?az? tüm dünyada üreticilerin en kritik gündemi olmaya devam ediyor. Özellikle Çin’de baz? sanayi kentlerinde yeni kesinti uyar?lar? yap?lmas?, kömür fiyatlar?nda yeni tarihi zirveler getirirken, Rusya’n?n Avrupa ile do?algaz üzerinden kurmu? oldu?u “sorun bizde de?il, sizde” ili?kisi de enerji santrallerinde kesintiler ya?anmaya ba?layan Avrupa için sorun olmaya ve krizi derinle?tirmeye devam ediyor. ?ngiltere’de enerji ve maliye bakanlar? enerji sorunu üzerinden polemiklere girerken, dünyan?n en büyük s?v? do?algaz üreticisi Katar, tarihi rekorlardaki fiyatlar? Enerji Bakan? Saad Al-Kaabi’nin ifadeleriyle “sa?l?kl? bulmasa da” maksimum kapasiteyle darbo?az? çözmeye ve bu s?rada gelirlerini art?rmaya çal???yor. Ülke 30 milyar dolara mal olacak bir projeyle 2027 itibariyle toplam LNG üretimini yakla??k %50 art?rmay? hedefliyor. Do?algazda net ithalatç? konumda olan ABD’de bile 13 y?l?n zirvesini gören fiyatlar?n önümüzdeki günlerde ta?ma etkisiyle art???n? sürdürece?i belirtiliyor. Enerji rallisinin en büyük etkisi de fiyatlar?n “talep yok edebilecek” kadar artm?? olmas?. Y?l?n son çeyre?inde enerji fiyatlar?nda art???n k?? aylar?na girilmesi nedeniyle sürmesi beklenirken, Al-Kaabi, “Fiyatlar?n artmas?ndan mutlu de?ilim. E?er mü?teri mutsuzsa sat?n almaz” diyor.
2009 KR?Z? ÖNCES?NDE DE SÜRPR?ZLER BÖYLE SEYRETM??T?
?skandinavya bölgesinin en önemli finans kurulu?lar?ndan Nordea’n?n bu hafta yay?nlad??? bir raporunda yer verdi?i çarp?c? “sürprizler” grafi?inde de görüldü?ü üzere, G10 ekonomilerinde son bir y?l? a?k?n süredir enflasyon verilerinde “sürpriz art??lar” kaydedilirken, büyümeye ili?kin verilerde de sürprizler hep a?a?? yönlü olmaya ba?lad?. G10 enflasyon sürpriz endeksinde ?imdiye kadar kaydedilmi? “en büyük” yukar? yönlü sapmalar görüldü?ünü kaydeden banka “Stagflasyon korkular? büyümeye devam ediyor” vurgusu yapt??? notunda, enflasyon ve büyüme sürprizlerinin bugünküne benzer seyretti?i durumlarda en çok hisse ve tahvillerin yara ald???n? 2009 krizi öncesinde de böyle bir hareket görüldü?ünü belirtiyor. Banka bu sürecin dolar ve Rus rublesine yarayaca??n?, bu para birimlerinde uzun pozisyonlarda olduklar?n?, özellikle de euro ve Çin yuan? kar??s?nda art??lar kaydedebileceklerini öngörüyor.
STAGFLASYON NED?R
1970’li y?llarda petrol ihraç eden Arap ülkelerinin, ?srail’e destek olmas? nedeniyle ABD’ye petrol ambargosu koymas?yla ya?anan ve enerji maliyetlerini Türkiye gibi ithalatç? konumda olan tüm ülkeler için art?ran petrol krizi süreci, “stagflasyon” terimini aç?klamak için en s?k örnek gösterilen dönem. Enflasyonun ve faizin iki haneli rakamlarda seyretti?i (Türkiye’de durum hala böyle olsa da dünyan?n büyük bir k?sm?nda iki veride de tek haneler bask?n durumda) i?sizli?in h?zla artt??? ve GSYH’lerin daralmalar sonras? çok yava? toparland??? bir dönem. ?ngilizcedeki “duraklama” anlam?na gelen “stagnation” ve enflasyon kelimesinin birle?tirilmesinden olu?mu? bir terim.