Antalya’da Akci?er Sa?l??? ve Yo?un Bak?m Derne?i (ASYOD) taraf?ndan düzenlenen 8’inci Ulusal Akci?er Sa?l??? Kongresi’nde (UASK 2023), büyük afet sonras? bölgedeki binalar?n deprem ya da kontrollü y?k?m?na ba?l? olarak meydana gelen yo?un toz maruziyetinin yaratabilece?i akci?er hasarlar? konusu da ele al?nd?.
Deprem ve Akci?er Hastal?klar?” ba?l??? alt?nda yap?lan bilimsel oturumda, bölge halk?n?n yo?un toza maruziyeti sonucu kar??la?abilece?i akci?er hastal?klar?n?n önlenmesi için al?nabilecek tedbirler ve hastal?k yönetimi de?erlendirildi.
BÖLGEN?N HAVA KAL?TES? DEPREM SONRASI DE???T?
Çevre, ?ehircilik ve ?klim De?i?ikli?i Bakanl??? Ulusal Hava Kalite ?zleme A??, Sürekli ?zlem Merkezi (S?M) verilerine göre; depremden etkilenen illerin bulundu?u bölgede hava kirlili?i depremden hemen önceki gün risksiz düzeydeyken, depremin oldu?u gün ve sonraki günler, havadaki toz partiküllerinin de etkisiyle y?k?m?n en çok ya?and??? illerden Kilis, Hatay gibi merkezlerde tehlikeli düzeylere ula?t?.
Depremin üzerinden 1 aydan fazla zaman geçmesine ra?men, bölgedeki baz? merkezlerde hava kirlili?i oranlar? halen ‘hassas’ ki?iler için orta kalitede olarak ölçümleniyor. Baz? yerlerde kontrollü bina y?k?mlar?n?n da sürdü?ü bölgede, havaya yay?lan in?aat tozlar?n?n içeri?i ise çok çe?itli akci?er hastal?klar? aç?s?ndan risk olu?turuyor. Ancak uzmanlar asbestten daha çok, tu?lada, ta?ta, hatta toprakta dahi bulunan silika” nedeniyle olu?abilecek ve akci?er sertle?mesi ile seyrederek ölüme neden olabilen silikozis hastal??? riskleri konusunda uyar?yor.
“S?L?KA, TA?IN TOPRA?IN OLDU?U HER YERDE VAR”
ASYOD Denetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Muhammed Emin Akkoyunlu “Asl?nda birbirine benzer iki ?ey çok kar???yor. Bir tanesi asbest, di?eri silika. Silika, aya??m?z? bast???m?z toprak, duvarlar?m?z? ördü?ümüz tu?la, ta??n oldu?u her yerde, do?ada en fazla bulunan madendir. K?saca ta? ve toprak dedi?imiz zaman bilimsel anlamda akl?m?za gelen ?ey, silikad?r. Deprem bölgesi için ?unu söyleyebilirim, silikan?n hem yo?unlu?u hem maruziyet riski, hem de hastal?k yapma potansiyeli asbeste göre çok daha büyük, erken dönemde hastal??a neden olma riski çok daha fazla. Çünkü her binada asbest vard?r diyemeyiz ama silika, topra??n oldu?u, betonun oldu?u her yerde var. Çok daha yo?un bir ?ekilde bulunma potansiyeli ta??yor” dedi.
“TOZ MARUZ?YET? BRON??T, KOAH G?B? HASTALIKLARI ALEVLEND?R?R”
Silika maruziyeti sonucu meydana gelebilecek hastal?klar?n öyle birkaç günlük maruziyetle ortaya ç?kmad???n? da vurgulayan Prof. Dr. Akkoyunlu, ?u bilgileri verdi:
“Y?k?mdan sonra ortaya ç?kan toza maruziyetler genelde geçici hava yolu enflamasyonlar?na, ast?m, KOAH veya kronik bron?it alevlenmesine ya da akut bir bron?ite neden olur. Ama i? silikozise kayacaksa, o zaman risk, bu y?k?nt?larda profesyonelce çal??an ve uzun süre görev alan insanlara yöneliyor. Depremin üzerinden 1 aydan fazla süre geçti ve orada hala aktif ?ekilde bu i?lerde çal??an insanlar var. E?er korunmuyorlarsa, bariyer önlemlerini alm?yorlarsa, maalesef bunlar risk alt?nda olacaklard?r”
S?L?KA BA?I?IKLIK S?STEM? TEPK?S?NE YOL AÇIYOR
Enkaz kald?rma çal??malar? s?ras?nda ortaya ç?kan tozlardaki silika maruziyetinde iki önemli hastal???n meydana geldi?ini de sözlerine ekleyen Prof. Dr. Akkoyunlu, ?öyle konu?tu:
“Bir tanesi ‘akut aksiliyer silikozis’ dedi?imiz, belli bir süre yo?un toza maruziyetle ortaya ç?kan ve bunun sonucunda çok daha h?zl? bir ?ekilde ortaya ç?kan silikozis tablosu. Tozlar akci?ere geliyor, yerle?iyor, savunma sistemimiz buna kar?? a??r? bir reaksiyon gösteriyor ve buna ba?l? akci?erde bir sertle?me meydana geliyor. Bu bazen aylar içinde bazen de birkaç y?l içinde meydana gelebiliyor.
Maalesef tedavi aç?s?ndan yap?lacak pek bir ?ey olmayan bir hastal?k. Solunum yetmezli?ine gidebiliyor ve hatta ölümle sonuçlanabiliyor. ?kinci durum ise çok yo?un bir maruziyet de?il ama çok uzun y?llar maruziyete ba?l? ortaya ç?kan silikozis tablosu. Bu da 20-30 y?l sonra kendini gösteriyor.
Ayn? ?ekilde savunma sistemimizin olu?turdu?u a??r? reaksiyonla beraber bu da solunum yetmezli?ine ve akci?er sertli?ine gidiyor ve maalesef ölümle sonuçlan?yor. Maske ve uygun i? k?yafetiyle bunlar?n önüne geçmek mümkün. N95 veya N98 dedi?imiz özel toz maskelerini kullanmak gerekiyor.”
“ASBEST MARUZ?YET? DAHA DÜ?ÜK AMA DNA’YI B?LE ETK?L?YOR”
Asbestsin olu?turaca?? etkilerin ancak 20-30 y?l sonra ortaya ç?kt???na ve asbeste maruziyetin silikaya göre çok daha az oldu?unu da uyar?lar?na ekleyen Prof. Dr. Akkoyunlu, sözlerini ?öyle noktalad?:
“Asbest, mikroskobik olarak uzun ince bir yap?ya sahiptir. K?l?ç gibidir yap?s?. Bu, solunumla beraber al?n?r, akci?erlerden kese kese geçer, akci?er zar?na yerle?ir ve bu k?l?çlar nefes al?p veri?imizle beraber, oradaki hücre içi DNA parçalar?n? kesme potansiyeli kazan?r. DNA üzerinde hasar yap?c? etkiye sahip bir potansiyeli vard?r.
Silika asl?nda akci?erin dokusunu etkileyip sertle?meye neden olurken, asbest akci?er hücre DNA’s?n? dahi etkiler. Bu nedenle ikisinin yaratt??? sonuçlar birbirinden asl?nda çok farkl?d?r. Biri solunum yetmezli?ine götürürken, di?eri kanser ya da akci?er zar?n?n kal?nla?mas?na neden olur”
“BÖLGE ?HT?YAÇLARINA TOZ MASKELER? DE EKLENMEL?”
UASK 2023 Bilimsel Komite Ba?kan? Prof. Dr. Mehmet Bayram ise bölgede orta veya a??r hasarl? binalar?n sistematik olarak y?k?m?n?n halen sürdü?üne dikkat çekerek deprem bölgesi ihtiyaç listesine toz maskelerinin de mutlaka eklenmesi gerekti?ini söyledi. Prof. Dr. Bayram, gönüllü olarak enkaz y?k?m çal??malar?nda yer alan vatanda?lar?n korunma önlemlerine dikkat etmekte ihmalkar davranmamas? gerekti?ini vurgulad? ve ?u uyar?lar? yapt?:
“Bölgeye ?u ana kadar yard?m malzemesi olarak g?da, yiyecek, di?er bir sürü pek çok ?ey gönderildi. Ancak y?k?mlar esnas?nda ortaya ç?kabilecek toz sal?n?m? nedeniyle olu?acak hastal?klar? önlemek aç?s?ndan, toz maskesi de gönderilmesi gerekiyor. Ayr?ca o bölgede ya?ayan vatanda?lar özellikle enkazdan bir ?ekilde uzakla?amayan vatanda?lar mutlaka toza maruz kalmamak ad?na bu maskelerden kullanmal?.
Ayn? ?ekilde y?k?nt?larda gönüllü olarak çal??an vatanda?lar profesyonel e?itim almad?klar? için, maske kullan?m? konusunda çok hassasiyet göstermiyor olabilirler. Y?k?m i?lerine yard?m eden gönüllülerin mutlaka koruyucu önlemlere dikkat etmesi gerekiyor. Özel toz maskelerini ve koruyucu i? tulumlar?n? mutlaka kullanmalar? laz?m.”