Merkez Bankas?, 2022'nin kas?m ay?nda yapt??? toplant?da, politika faizini 150 baz puan dü?ürerek yüzde 9'a çekerek faizi iki y?l sonra tek haneye indirdi.
Merkez Bankas? en son 2020'nin a?ustos ay?nda yüzde 8,25 olan politika faizini 2020'nin eylül ay?nda yüzde 10.25'e yükseltmi?ti.
Türkiye ?statistik Kurumu'nun (TÜ?K) verilerine göre, 2022 Ekim ay? itibar?yla y?ll?k enflasyon yüzde 85.51 olarak gerçekle?ti. ?ktidar?n, 2021 kas?m ay?nda hayata geçirdi?i ihracat, istihdam, üretim ve dü?ük faizi önceleyen ekonomi politikas?, son 20 y?l?n en yüksek enflasyonunun ya?anmas?na neden oldu.
"ENFLASYON DÜ?ECEK, DO?RU; PEK? YA F?YATLAR NE OLACAK!"
Konuya ili?kin ekonomim yazar? Alaattin Akta?, bugünkü yaz?s?nda, 2023 y?l?nda enflasyonda do?al bir dü?ü? ya?anaca??n? fakat bunun ekonomi politikalar?yla ilgili olmayaca??n? kaydetti. Yurtta? için enflasyon oran?n?n de?il fiyatlar?n öneminin oldu?unu ifade eden Akta?, enflasyonun dü?mesine kar??n fiyatlar?n yükselmeye devam edece?ini belirtti.
Akta?'?n yaz?s? ?u ?ekilde...
'F?YAT ARTI?I Z?RVEY? EK?MDE GÖRDÜ YA DA KASIMDA GÖRECEK'
"Y?ll?k fiyat art??? zirveyi ya ekimde gördü ya da kas?mda görecek. Ekimdeki y?ll?k art?? oran? yüzde 85.51; bu oran kas?mda belki küçük bir art?? daha gösterir, o kadar. Sonra dü?ü? ba?layacak.
Enflasyon hesaplama yönteminden kaynaklanan bu dü?ü?ün matematiksel bir gerçek ve aylar öncesinden tahmin edilen bir durum oldu?unu defalarca yazd?m; eline hesap makinesini alan ve dört i?lem yapmay? bilen herkes de yazd?, söyledi.
Bu gerilemenin siyaseten çok kullan?laca??, hatta kullan?lmaya ba?land??? da gözleniyor. Hele hele ekonomik gerçeklerle örtü?mek ?öyle dursun yan yana bile gelmeyecek faiz indirimlerinin enflasyondaki bu gerilemeyi “sa?layacak” en büyük etken olarak gösterilece?i de ortada ve gösteriliyor da nitekim...
Y?ll?k fiyat art?? oran? aral?k sonunda kas?ma göre 20 puan kadar dü?üp yüzde 65-70 aras?na ve ocak sonunda bu sefer 10 puan kadar daha dü?üp yüzde 50- 55 aras?na indi?inde neler söylenece?ini kim bilir kaç kez yazd?m:
"Biz enflasyon dü?ecek dedik ve dü?tü mü, i?te görüyorsunuz. Bu dü?ü? için faizi indirmek gerekir dedik mi, dedik ve bak?n faizi tek haneye indirmenin sonuçlar?n?. Enflasyon dü?ük faiz sayesinde daha da dü?ecek, bunu da göreceksiniz..."
Do?ru söze ne denir!
Y?ll?k enflasyon oran? dü?üyor.
Faiz indirildikten sonra bu dü?ü? daha da h?zland?.
Y?ll?k enflasyon oran? nisan-may?s aylar?nda ?imdiki düzeyin 50 puan kadar alt?na iner mi, iner... O aylarda yüzde 35’leri görebiliriz.
YA F?YATLAR NE OLACAK?
Son bir y?ldaki fiyat art?? h?z?na odaklanmak ve yaln?zca de?i?im oran?na bakmak, fiyatlar?n düzeyini unutturmaya çal??mak siyasetçinin çok i?ine gelir.
Böyle dönemlerde siyasetçi bu durumu ön plana getirip vatanda??n da yaln?zca oranla ilgilenmesini ister. Çünkü orana de?il fiyata bakan, asl?nda art???n devam etti?ini görecektir.
Bugünkü yaz?mda bir tablo ve grafi?e yer veriyorum. Tabloda geçen y?l ve bu y?l?n ilk on ay?n?n TÜFE gerçekle?mesi, 2023 sonuna kadar olan dönemin de hedef ve tahmini yer al?yor. 2023 için resmi enflasyon hedefi yüzde 25 ve buna göre ayl?k art?? ortalamas? (pratikte ayl?k art??lar tabii ki ayn? oranda olmaz) yüzde 1.87. Bu çok iyimser bir senaryo. Ayaklar? yere biraz sa?lam basan bir senaryo çerçevesinde ayl?k art?? ortalamas?n? yüzde 3 alarak bir hesaplama yapt?m. Ona göre de y?ll?k art?? yüzde 43.
TÜFE tüm fiyatlar?n ortalamas?n? gösterdi?ine göre bu endeksi bir mal ya da hizmetin fiyat? gibi dü?ünebiliriz.
Bir k?yafet, bir ayl?k do?algaz faturas?, bir ayl?k sigara paras?; ne sayarsan?z say?n.
Endeks ekimde 1084, diyelim 1084 lira. Son bir y?ldaki art?? da yakla??k yüzde 86.
Kas?m ve aral?kta yüzde 3’lük art??lar oldu?unu varsayal?m; aral?ktaki harcama 1150 lira. Peki y?ll?k art?? kaç; ayl?k harcamam?z artt???na göre y?ll?k oran da ekimdeki düzeyin üstüne ç?km?? m?, hay?r tam tersi yüzde 67’ye dü?mü?.
Çünkü son bir y?ldaki art??a bak?l?yor; hareketli olarak son 12 aya... Yüksek oranlar ç?k?p dü?ük oranlar girdikçe de son 12 ay?n oran? geriliyor.
Yüksek art?? d??ar?-dü?ük art?? içeri!
Sihirli kavram bu:
“Yüksek art?? ç?k?yor, dü?ük art?? giriyor...”
Örne?in bu aral?kta y?ll?k hesaplamadan geçen y?l?n yüzde 13.58'lik rekor art??? ç?kacak, yerine muhtemelen yüzde 3 dolay?nda bir oran girecek.
Bu sayede y?ll?k art?? oran?n? gerilemi? görüyoruz.
AMA PEK? F?YATTA B?R GER?LEME VAR MI?
Zaten gerileme olmad???n? da söylemi? durumday?z: 'Yüzde 13.58 ç?kacak, yerine yüzde 3 girecek'
Yani fiyatlar artmaya devam edecek. Sorun da bu, fiyatlar artmay? devam edecek! Grafik her ?eyi ortaya koyuyor.
Grafi?imiz 2021 y?l? ba??ndan 2023 sonuna kadarki dönemi kaps?yor. 2023’ü, tablodaki verileri kullanarak hem resmi hedefe göre, hem daha gerçekçi bir senaryoya göre olu?turduk.
?imdi soral?m; aral?ktan itibaren y?ll?k enflasyon art??? h?z kesecek kesmeye de peki fiyatlarda bir gerileme var m??
Yok! Peki fiyatlar?n gerilemedi?i, yatay bile seyretmeyip artmaya devam etti?i bir dönemde hayat pahal?l???n? hafifletmek mümkün olabilecek mi? Belki... E?er gelirler fiyatlardaki art??tan daha fazla artarsa, belki...
Ancak yaln?zca 2023 için gelir-fiyat art??? dengesini gelir lehine de?i?tirmek, o da yap?l?rsa, yetecek mi? Ya geride kalan y?llardaki kay?plar?
Unutmayal?m, bu devlet, çok yüksek dereceli de?il, s?radan bir memuruna emekli oldu?unda ev alabilecek kadar ikramiye veriyordu. Ya ?imdi?
Daha ne örnekler verilebilir, isteyen istedi?i kadar örnek bulabilir.
ENFLASYONU DÜ?ÜRMEN?N TEMEL ?ARTI NED?R?
Çok basit bir soru soral?m: “Bir ülkede enflasyonu h?zla a?a?? çekebilmenin olmazsa olmaz ?art? nedir?” Yok yok, öyle “?u önlem al?nmal?, bu politika izlenmeli, ?u yap?lmal?” gibi derin dü?üncelere dalmay?n!
Enflasyonu dü?ürmenin olmazsa olmaz ?art? çok basit: “Önce enflasyonu yükseltmek.” Önce enflasyonu t?rmand?r; yüzde 80’e, 85’e ç?kar ki 30’a, 35’e indirme olana??n olsun!
Enflasyon ?imdi yüzde 20’lerde, 25’lerde olsa ne kadar dü?ürebilirdik ki! S?f?ra indirsek bile öyle 50 puan dü?üremiyoruz ki! O zaman ?u soruyu sormak gerekmiyor mu:
'Peki enflasyonu kim, ne yaparak ve niye yüzde 85'lere ç?kard??' "