Ba??ms?zl?k mücadelesine adanm?? bir Türk kad?n? portresini yans?tan Zübeyde Han?m, güçlü karakteri, sabr? ve azmiyle Mustafa Kemal Atatürk'ü yeti?tiren, onun milletinin ba??ms?zl?k mücadelesini kazanmas?na öncülük eden anne olarak tarihe geçti.
Zübeyde Han?m, o?lunun ba??ms?zl?k mücadelesine duydu?u inanç ve kararl?l?kla Türk kad?n?n gücünü ve fedakarl???n? simgeliyor.
Karaman'dan Rumeli'ye göç eden Yörük Türkmenlerinden bir aileye mensup Zübeyde Han?m, Selanik'e bir saat uzakl?ktaki Langaza'da 1857'de orta halli bir çiftlik sahibi Sofuzade Feyzullah Efendi ile Ay?e Han?m'?n tek k?z çocu?u olarak dünyaya geldi. Çocukluk y?llar?n? ailesiyle çiftlikte geçiren Zübeyde Han?m, e?itim olanaklar? s?n?rl? olmas?na ra?men okuma yazma ö?rendi.
Genç ya?ta Ali R?za Efendi ile evlenen Zübeyde Han?m'?n Fatma, Ahmet, Ömer, Mustafa, Makbule ve Naciye ad?nda alt? çocu?u oldu.
Fatma, Ahmet ve Ömer'in o dönem yayg?n olan ku?palaz? ad?yla bilinen difteri hastal???ndan, Naciye'nin ise 12 ya??nda veremden ya?am?n? yitirmesiyle Zübeyde Han?m, genç ya??nda dört evlad?n? kaybetti.
1890 y?l?nda Ali R?za Efendi'nin erken ölümüyle 33 ya??nda yaln?z kalan Zübeyde Han?m, bir süre çocuklar?yla Langaza'da tar?mla u?ra?an üvey karde?i Hüseyin A?a'n?n çiftli?inde ya?ad?. Daha sonra reji memuru Rag?p Efendi ile evlendi.
Anne-o?ul aras?ndaki ba?
Ali R?za Efendi'nin ölümünden sonra Zübeyde Han?m, o?lunun ?emsi Efendi Okulu'nda yar?m kalan e?itimine devam etmesi için Mustafa'y? Selanik'e, halas?n?n yan?na gönderdi.
Selanik Mülkiye Rü?tiyesinde e?itimine devam eden Mustafa, buray? terk edip annesine haber vermeden askeri ortaokul s?nav?na girdi. S?navda ba?ar?l? olan Mustafa, annesini ikna ederek Selanik Askeri Rü?tiyesinde sadece kendisinin de?il ulusunun kaderini de?i?tirecek bir yola ç?kt?.
Matematik ö?retmeni Yüzba?? Mustafa Sabri Bey, "Senin de ad?n Mustafa, benim de. Arada bir fark olmal?. Senin ad?n?n sonuna bir de 'Kemal' koyal?m" diyerek ona "Mustafa Kemal" ad?n? verdi.
Mustafa Kemal, askeri ortaokulu üstün ba?ar?yla tamamlad?ktan sonra lise e?itimine Manast?r Askeri ?dadisi'nde devam etti.
?stanbul'da Harp Akademisine 18 ya??nda giren Mustafa Kemal, ba?ar?yla tamamlad??? akademinin ard?ndan atamas?n?n, annesinin ikamet etti?i Selanik'e yap?lmas?n? arzu ediyordu fakat 5. Ordunun emrindeki ?am'daki 30. Süvari Alay?nda staja ba?lad?.
?am'a giden o?lunu görmek isteyen Zübeyde Han?m, 3 günlü?üne ?stanbul'a gelerek Sirkeci Gar?'ndan Mustafa Kemal'i u?urlad?.
Balkan Sava?lar? sonunda Selanik'in Osmanl? Devleti s?n?rlar? d???nda kalmas? üzerine birçok Türk gibi Zübeyde Han?m ve k?z? Makbule de ?stanbul'a geldi. Selanik'te kalan Rag?p Bey ise birkaç y?l sonra vefat etti.
Be?ikta? Akaretler'deki 76 numaral? evde ya?amaya ba?layan Zübeyde Han?m, Mustafa Kemal'in geçirdi?i "sar?l?k" hastal??? sonucu kör olmas?ndan korkarak Halep'e ziyarete gitti.
1918'de Suriye Cephesi'nden ayr?larak ?stanbul'a gelen Mustafa Kemal, annesinin evine gidip Zübeyde Han?m ve karde?i Makbule Han?m ile hasret giderdi.
?i?li'de üç katl? ev kiralayan Mustafa Kemal, yan?na ald??? annesi ve karde?ine evin üçüncü kat?n? ay?rd?, kendisi de ?stanbul'un en bunal?ml? günlerinde bu evde arkada?lar?yla toplant?lar yapt?. Mustafa Kemal, 16 May?s 1919'da Samsun'a ç?kana kadar bu evde kald?.
Zübeyde Han?m, Milli Mücadele y?llar?nda Mustafa Kemal ve arkada?lar?n?n idama mahkum edilmesi haberiyle üzüntüsünden k?smi felç geçirdi.
Milli Mücadele döneminde ?stanbul'da kalan annesi Zübeyde Han?m ile mektupla?an Mustafa Kemal, 3 y?l ayr?l???n ard?ndan Kurtulu? Sava??'n?n sonlar?na do?ru annesini Ankara'ya getirmeye karar verdi.
Mustafa Kemal, TBMM Ba?kan? ve Ba?komutan iken Adapazar?'nda bir araya geldi?i annesi Zübeyde Han?m ile Çankaya Kö?kü'ne döndü.
Son günleri
K?smi felç ve romatizma a?r?lar? artan Zübeyde Han?m'a ?zmir'in havas?n?n iyi gelece?i dü?ünüldü.
?zmir'e 18 Aral?k 1922'de gelen Zübeyde Han?m, Latife Han?m Kö?kü'nde 28 gün ya?ad?ktan sonra 14 Ocak 1923'te, 66 ya??ndayken ya?am?n? yitirdi. Cenazesi Kar??yaka'daki Ferik Osman Pa?a Camisi avlusuna defnedildi.
Zübeyde Han?m için bir an?t mezar yapt?rmak amac?yla 1938 y?l?nda, dönemin ?zmir Belediye Ba?kan? Behçet Uz bir proje haz?rlatt?. Projeyi çok süslü ve masrafl? bulan Atatürk, mezar?n ba??na sadece a??r bir ta? parças? konmas?n? ve üstüne "Atatürk'ün anas? Zübeyde burada gömülüdür. Ölümü: 1923" yazd?r?lmas?n?, Zübeyde Han?m çocuklar? çok sevdi?i için de etraf?n?n bir çocuk park? ile süslenmesini istedi.
?zmir Belediyesi taraf?ndan 1940 y?l?nda son ?ekli verilen an?t mezar?nda Zübeyde Han?m, her 14 Ocak'ta hem resmi kurum temsilcileri hem de her ya?tan vatanda?lar taraf?ndan an?l?yor.
"Ona söyle zaferi kazanmadan dönmesin"
Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölüm Ba?kan? Prof. Dr. Hakk? Uyar, Zübeyde Han?m'?n ömrünü o?lunun mücadelesine adad???n? söyledi.
Büyük Taarruz öncesinde Mustafa Kemal'in, annesiyle vedala?mas?na kar??n cepheye gitti?ini söylemedi?ini belirten Uyar, ?unlar? kaydetti:
"Büyük Taarruz öncesinde Mustafa Kemal'in gelip annesinin elini öpüp vedala?mas? söz konusu. Zübeyde Han?m, çok dindar bir kad?n, namaz?nda niyaz?nda sofu kimli?iyle bilinen bir kad?nca??z, o?lu için sürekli dualar ediyor. Cepheye gitti?inin de fark?nda ama Mustafa Kemal cepheye gitti?inde annesine söylemiyor. Zübeyde Han?m, Mustafa Kemal'in yaverine diyor ki (Mustafa cepheye gidiyor, fark?nday?m. Ona söyle zaferi kazanmadan dönmesin.)"
Uyar, zaferin ard?ndan Zübeyde Han?m'?n hastal???n?n daha a??rla?t???n? aktararak, Zübeyde Han?m'?n 14 Ocak 1923'te Latife Han?m'?n kö?künde, o?lunun evlendi?ini göremeden ama evlenece?ini bilerek ya?ama veda etti?ini ifade etti.
Mustafa Kemal Atatürk'ün annesinin mezar?n? ziyaret etti?i 27 Ocak'ta yapt??? konu?maya da de?inen Uyar, "Mustafa Kemal, burada çok anlaml? bir konu?ma yapt?. 'Milli hakimiyet yolunda Türk milletinin elde etti?i kazan?mlar? tekrar savunmak durumuyla kar?? kar??ya kal?rsak annemin yan?na gitmekten çekinmeyece?im' dedi. Zübeyde Han?m, bir annenin milletin kaderini ne kadar de?i?tirebilece?inin örne?ini gösteriyor." dedi.