Dünya tarihinde bugüne dek Kolombiya'dan Rodinya'ya, oradan da Pangea'ya kadar birçok süper k?ta olu?tu ve yok oldu. Ara?t?rmac?lar bu devasa kara kütlelerinin yakla??k 600 milyon y?lda bir düzenli döngüler halinde olu?tu?unu varsay?yorlar; hatta, gezegenimizin s?cak mantosunda hareket eden kayalar? izleyerek bir sonraki süper k?tan?n ne zaman ve nerede olu?abilece?i üzerine tahminler yürütüyorlar.
MEGA KITALAR
K?talar, manto üzerinde yüzen tektonik levhalar üzerinde yer al?r. Manto ise t?pk? bir su kaynatma makinesi gibi çal???r: Dünya'n?n erimi? çekirde?i mantonun alt?ndaki kayay? ?s?t?r ve yava?ça yükselmesine neden olur. Bu s?rada, kabuktaki so?uyan levhalar olu?an bo?luklardan mantonun dibine çöker. Bu dairesel ak??, manto konveksiyonu olarak adland?r?l?r ve milyonlarca y?l boyunca k?tasal plakalar?n hareket etmesine dolay?s?yla da k?talar?n birle?erek süper k?ta haline gelmesine sebep olur.
Çin Bilimler Akademisi'nden jeolog Ross Mitchell ve meslekta?lar?, Dünya'n?n süper k?ta döngüsü hakk?nda daha fazla bilgiye sahip olmak için süper k?talardan daha küçük boyutta olan mega k?talara odakland?. Örne?in; 520 milyon y?l önce ortaya ç?kan Gondvana mega k?tas?, 200 milyon y?l sonra büyüyerek süper k?ta olan Pangea'n?n olu?mas?n? sa?lad?.
Ara?t?rmac?lar, Gondvana'n?n Pangea'ya nas?l dönü?tü?ünü incelemek için fosillere ve Dünya'n?n ilk olu?tu?u zamanlardaki kay?tlara bakarak k?tasal levhalar?n zaman içindeki haritas?n? ç?kard?. Böylelikle k?talar?n konumu ve manto ak?? modelleriyle nas?l bir ili?ki içerisinde olduklar?n?n yan? s?ra antik ça?lardaki yükseli? ve alçalmalara da ???k tutuldu.
AVRASYA ?LE AMER?KA ÇARPI?ACAK
Ara?t?rmac?lar, çal??malar? boyunca k?talar?n, manto kayalar?n?n so?udu?u ve batt??? bölgelere do?ru yoku? a?a?? kayma e?iliminde olduklar?n? ke?fetti. Mitchell, bu bölgeleri yitim ku?aklar? olarak adland?r?yor. Çünkü Mitchell'a göre k?ta levhalar? batmak için çok kal?n ve k?talar bu bölgelere do?ru ilerleyip s?k???yor. Ekibin 2020 y?l?n?n Kas?m ay?nda Geology dergisine yapt??? aç?klamaya göre Gondvana mega k?tas?n?n birle?erek Pangea'y? olu?turmas? sürecinde görülece?i üzere k?ta hareketi sadece yatay bir düzlemde hareket edebiliyor.
Ekibin çal??ma modeli ayn? zamanda gezegenimizin gelece?ini de tahmin edebiliyor. Pangea 175 milyon y?l önce parçaland???nda, Pasifik Okyanusu çevresindeki volkanlar? ve depremleri besleyen bir dizi batma bölgesinden olu?an Pasifik Ate? Çemberi'nin olu?uma yol açt?. Birkaç k?ta birle?ti ve ?u anki mega k?ta olan Avrasya'y? olu?turdu. Avrasya, ça??m?z?n yitim zonu olan Pasifik Ate? Çemberi'ne yani bir k?tan?n üste ç?k?p di?erinin dibe çöktü?ü bölgeye do?ru ilerliyor.
Mitchell, Avrasya'n?n Ate? Çemberi'ne do?ru yatay bir ?ekilde ilerlerken en sonunda Amerika k?tas? ile çarp??aca??n? ve önümüzdeki 50 ila 200 milyon y?l içerisinde yeni bir süper k?tay? olu?turaca??n? söylüyor.
YEN? KITA: AMASYA
Jeologlar bu yeni süper k?tay? "Amasya" olarak adland?rd?. Amasya k?tas?n?n nerede sona erece?i konusunda birçok tart??ma olsa da Mitchell'?n modeli, Amasya’n?n, Arktik Okyanusu’nun merkezinde kutupsal bir konumda yer alaca??n? öne sürüyor.
Ohio Üniversitesi'nden jeolog ve süper k?ta evrimi konusunda uzman olan Damien Nance, "Dünya'n?n evriminde bir tür ritim oldu?unu görebiliyoruz," diyor. Mitchell'?n ritmi tam olarak çözüp çözmedi?i konusunda ise Damien Nance, "Belirsizlik devam ediyor, fakat sarkaç onun modeline uygun hareket ediyor," diyor.
Harvard Üniversitesi'nde jeolog ve süper k?ta uzman? olarak görev yapan Paul Hoffman, Mitchell'?n modülü ile alakal? olarak "Tamamen ?a??rtan bir fikir de?il, ancak bir araya getirilme ?eklini be?endim," diyor.