Halen Türkiye Sa?l?k Enstitüleri Ba?kanl??? (TÜSEB) ile Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Ara?t?rma Kurumu'nun (TÜB?TAK) deste?iyle 17 yerli a?? çal??mas? yürütülüyor.
Hafta ba??nda Bilim Kurulu toplant?s?n?n ard?ndan aç?klamalarda bulunan Sa?l?k Bakan? Fahrettin Koca, yerli a?? çal??malar? aras?nda en ileride olan ve TÜSEB deste?iyle Kayseri Erciyes Üniversitesi'nde geli?tirilen a??da Faz-2 a?amas?n?n bitti?ini duyurdu.
Faz-3 a?amas?na ise 2-3 hafta içerisinde geçilece?ini belirten Koca, Eylül ay?nda bu a?aman?n tamamlanaca??n? ve ba?ar?l? olmas? durumunda seri üretime geçilece?ini belirtti.
Koca, "Yak?n zamanda yerli a?? üretimiyle toplum ba????kl???n? gerçekle?tirece?iz" dedi.
BBC Türkçe'ye konu?an Kayseri Erciyes Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mustafa Çal??kan, Nisan sonu itibar?yla yerli a??n?n etkinlik sonuçlar?na dair raporun Sa?l?k Bakanl???'na iletilece?ini söylüyor.
A??n?n güvenli?inin ölçüldü?ü Faz-1 çal??malar? ve etkinli?inin ölçüldü?ü Faz-2 çal??malar?n?n tamamland???n? belirten Prof. Dr. Çal??kan, henüz erken olsa da ilk sonuçlar için "ümit verici" diyor:
"A??lanan gönüllülerden birer hafta arayla al?nan kan testlerine bakarak, a??n?n virüse kar?? antikor olu?umu ve di?er parametrelerde ne kadar etkili oldu?una bak?l?yor. Ara?t?rmac?lar?m?z ?u an, a??n?n etkinli?iyle ilgili k?smen fikir sahibi. Ve sadece ?unu söyleyebilirim, ilk veriler çok iyi ve ümitliyiz."
?kinci doz a??lamadan sonra antikor ve di?er parametrelerdeki etkinli?in daha iyi ortaya ç?kt???n? ifade eden Prof. Dr. Çal??kan, 2-3 hafta sonra tüm kan örneklerinin de?erlendirmesinin bitece?ini ve kesin sonuçlar?n da Nisan sonuna do?ru raporlanaca??n? söylüyor.
Peki, yerli a??n?n etkinli?i bilimsel bir biçimde ortaya konduktan sonra ne olacak?
Seri üretime geçmeye en yak?n yerli a?? aday?n?n bile önünde yakla??k 4 ay sürmesi beklenen Faz-3 a?amas? yer al?yor.
Bu a?amada a??lar?n, Faz-1 ve Faz-2'ye göre çok daha fazla say?da insan üzerinde denenmesi amaçlan?yor.
A??lar Faz-1 a?amas?nda genelde yakla??k 40-50 ki?i üzerinde denenirken, Faz-3 a?amas?na gelindi?inde binlerle ifade edilen say?lara ula??l?yor.
Ancak Prof. Dr. Çal??kan'a göre, yerli a?? için Faz-3 a?amas?n?n tamamlanas? beklemeden de acil kullan?m onay? al?nmas? mümkün:
"Çin a??s?na henüz Faz-3 çal??malar? devam ederken acil kullan?m onay? verilmi?ti. Ülkeler Çin a??s?n?n güvenlik ve etkinli?ini bir süre takip etti ve henüz Faz-3 çal??malar? devam ederken acil kullan?m onay? ile uygulamaya ba?lad?. Türkiye de Çin a??s?n? ayn? ?ekilde devreye soktu. Ayn? ?ey yerli a??m?zda da olabilir, neden olmas?n? Ama buna Sa?l?k Bakanl??? karar verecek."
Ancak Sa?l?k Bakan? Fahrettin Koca ve TÜSEB Ba?kan? Prof. Dr. Erhan Akdo?an'?n yerli a??larla ilgili ?u ana dek yapt??? aç?klamalar dikkate al?nd???nda, her iki yetkilinin de yerli a??da seri üretime geçilmesi için Faz-3 çal??malar?n?n tamamlanmas?na i?aret etti?i görülüyor.
Bakan Koca, yerli a??n?n en erken üretime geçebilece?i tarihin Eylül ay? olaca??n? ifade ediyor.
23 Mart'ta Anadolu Ajans?'na (AA) konu?an TÜSEB Ba?kan? Prof. Dr. Erhan Akdo?an yerli a??lar için, "Faz-3 a?amas? tamamland?ktan, Türkiye ?laç ve T?bbi Cihaz Kurumu'ndan gerekli onaylar al?nd?ktan sonra üretim gerçekle?tirilecek ve yayg?n a??lamaya geçilecek. Üretim de Türkiye'de gerçekle?tirilecek" demi?ti.
Bu durumda yerli a??n?n bu ay sonu itibar?yla Faz-2 etkinlik sonuçlar?n?n bekleneni kar??lamas? durumunda bile önünde en az 4 ay sürecek bir Faz-3 a?amas? bulunuyor.
Prof. Çal??kan, yerli a??n?n Faz-3 a?amas?n?n hem TÜSEB hem de Sa?l?k Bakanl??? koordinasyonunda, Türkiye'nin farkl? bölgelerindeki yakla??k 30 farkl? merkezde yürütülecek kapsaml? bir çal??ma olaca??n? ifade ediyor.
'Yayg?n kullan?ma geçmeden önce Faz-3 a?amas?n?n tamamlanmas? gerekir'
Türk Tabipleri Birli?i (TTB) Covid-19 ?zleme Grubu üyesi Prof. Dr. Kay?han Pala'ya göre acil kullan?m onay? verilebilmesi için Faz-3 çal??malar?n?n sonuçlanm?? olmas? gerekiyor.
Prof. Pala, Türkiye'de CoronaVac a??s?na acil kullan?m onay? verildi?inde, a??n?n di?er ülkelerde yürütülen Faz-3 çal??malar?n?n sonuçland???n? hat?rlat?yor:
"Ülkemizde kullan?lan Sinovac a??s? için Faz 3 çal??malar? sadece Türkiye'de de?il, dünyan?n ba?ka ülkelerinde de yap?ld?. Türkiye, Sinovac a??s?na acil kullan?m onay? verdi?inde a??n?n Faz-3 çal??mas? Türkiye'de henüz bitmemi?ti ama ba?ka ülkelerde bitmi?ti.
"Dolay?s?yla herhangi bir faz 3 çal??mas? sonuçlanmadan bir a??ya acil kullan?m onay? verilmesi benimsenecek bir yakla??m de?il. Yerli a??yla ilgili olarak, ilk önce bilimsel raporlar?n ortaya ç?kmas?, daha sonra Faz-3 çal??mas?n?n yap?lmas?, Faz-3 çal??mas? sonunda da e?er yüz güldürücü sonuçlar bilimsel raporlarla ortaya ç?karsa o zaman acil kullan?m onay? için ba?vurulmas? uygun olacakt?r."
Çin'den 30 Aral?k 2020'de Türkiye'ye getirilen CoronaVac a??s?na 13 Ocak 2021'de acil Kullan?m onay? verildi.
A??n?n 14 Ocak'ta ülke genelinde uygulanmas?na sa?l?k çal??anlar?ndan ba?land?.
Ba?ka yerli a?? çal??malar? da sürüyor
Türkiye'de TÜSEB destekli olarak Hacettepe Üniversitesi, Y?ld?z Teknik Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi ve Akdeniz Üniversitesi'nde daha a?? projesi yürütülüyor.
Bu çal??malar?n hangi a?amada oldu?uyla ilgili bilgi almak üzere yaz?l? olarak ba?vurdu?umuz TÜSEB Ba?kanl???, yerli a??larla ilgili aç?klamalar?n "do?rudan Sa?l?k Bakanl??? taraf?ndan yap?lmakta oldu?unu" belirterek sorular?m?z? yan?ts?z b?rakt?.
TÜSEB Ba?kan? Prof. Akdo?an destek verdikleri Covid-19 a?? projelerinin ara?t?rma ekiplerinin birbirleriyle bilgi payla??m? içerisinde oldu?unu söyledi:
"Bu süreçte elde edilen kazan?mlar?n ve tecrübelerin payla??lmas?, bilim insanlar?n?n birbiriyle etkile?ime girmesi, problemlerin ele al?nmas?, cihaz ve sarf malzemelerinin payla??lmas? gibi i? birlikleri olmas? amac?yla ara?t?rmac?lar?m?z? bir araya getirdik.
"Çal??malar belirli a?amalarla gidiyor ve bu a?amalar da belirli aral?klarda ara?t?rmac?lar?m?z taraf?ndan raporlan?yor, ard?ndan da A?? Bilim Kurulu taraf?ndan de?erlendirilerek yönlendirme ve destekleme sürecinin devam etmesi için çal??ma yap?l?yor."
Sadece TÜSEB de?il, TÜB?TAK da Türkiye'de geli?tirilen a?? projelerine destek veriyor.
Bunlardan biri de Bilkent Üniversitesi'nde Prof. Mayda Gürsel ve Prof. ?hsan Gürsel'in 20 ki?ilik bir ekiple yürüttü?ü a?? çal??mas?.
Gürsel çiftinin geli?tirmekte oldu?u yerli a?? aday?, henüz Faz-1 a?amas?nda insan deneylerini sürdürüyor.
Sa?l?k Bakan? Fahrettin Koca Aral?k ay?nda yapt??? bir aç?klamada, yerli a??n?n Nisan ay?nda haz?r olaca??n? ümit ettiklerini söylemi?ti.
Koca daha sonra yapt??? aç?klamada ise yerli a??yla ilgili olarak "Sonbaharda elimizde olmas?n? umuyoruz" demi?ti.