Türkiye ?statistik Kurumu (TÜ?K) Ba?kan? Erhan Çetinkaya, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) hesaplamalar?nda enflasyon sepetindeki madde fiyatlar?n?n neden aç?klanmad???, di?er kurulu?larca yay?mlanan endeksler ile farkl?l?klar, fiyat art??lar?na etki eden faktörler gibi konulara ili?kin de?erlendirmelerde bulundu.
Çetinkaya, TÜ?K Toplant? Salonu'nda bas?n kurulu?lar?n?n Ankara temsilcileri ve ekonomi haber müdürleriyle bir araya gelerek, enflasyon hesaplamalar?na ve ele?tirilere yönelik sorular? yan?tlad?.
"VAN'DAK? DOMATESLE ET?LER'DEK? AYNI OLUR MU?"
TÜ?K Ba?kan? Çetinkaya, madde fiyatlar?n?n yay?mlanmas?n? durdurmalar?na ili?kin ele?tirileri ?öyle yan?tlad?:
''TÜFE'yi Türkiye genelinde ayl?k 600 binin üzerinde fiyat? derleyerek hesapl?yoruz. Bu sonuçlar? dünyada en erken aç?klayan ülkelerden biriyiz. TÜFE'yi her ay?n 3. i? günü kamuoyu ile payla??yoruz. Bu fiyatlar?n yakla??k 300 bini marketlerden al?nan kasa fiyatlar?ndan olu?uyor. Bu da ay?n sonunda toplan?yor.
Söz konusu hesaplamalar?n aç?klanma tarihi olan ay?n 3'üne yeti?mesi çok zor. Enflasyon, 600 bin fiyat?n a??rl?kl? ortalamas? al?narak toplula?t?r?ld??? bir hesaplamad?r. Bir madde veya hizmetin çe?itlerinin ortalamas? al?nmaktad?r. Örne?in Van'daki bir domates ile ?stanbul Etiler'deki çeri domatesin fiyat? ayn? olabilir mi? Bunlar?n fiyatlar?n?n a??rl?kl? ortalamalar? al?narak toplula?t?r?lan fiyatlar enflasyon hesaplamas?nda kullan?lmaktad?r.
"SEPET OLDU?U YERDE DURUYOR"
Madde sepeti oldu?u yerde duruyor, madde sepetini gizlemek kimsenin yetkisinde de?ildir, yay?nlanmayan tablolar madde fiyatlar?d?r. Geçmi?te aç?klanan madde fiyatlar?n?n bir gösterge niteli?i yoktu. Madde fiyatlar?n?n aç?klanmas? için ekstra bir gün daha çal??ma yapmak gerekiyor. Bu sebeple art?k gösterge niteli?i ta??mayan bu fiyatlar? yay?nlam?yoruz.''
Çetinkaya, Avrupa Birli?i'ne (AB) üye ve aday ülkeler, EFTA ülkeleri, ABD ve Kanada istatistik ofislerinin internet siteleri de incelendi?inde madde düzeyinde tüm fiyatlar? yay?nlayan herhangi bir ülke bulunmad???na dikkati çekerek, Kurumun bu anlamda haks?z ele?tirilere maruz kald???n? ileri sürdü.
"VATANDA? 30'LU YUMURTA TÜKET?YOR"
Bas?na yans?yan haberlerde endeks zaman içerisinde yürütülerek madde sepetindeki baz? fiyatlar?n hesapland???n? ifade eden Çetinkaya, ?u de?erlendirmede bulundu:
''Yumurta, doktor muayenesi fiyatlar? denildi?inde toplula?t?r?lm?? bir fiyattan bahsediliyor. Örne?in bugün (dün) bas?na yans?yan bir haberde 2,57 lira yumurta fiyat? ifade ediliyor. Gezen tavuk yumurtas? 5 lira. Ama 30'lu yumurtalar?n tanesi 2 lira. Tüketim a??rl?klar?na bak?ld???nda vatanda?lar?n ço?unlukla 30'lu yumurta tüketti?i görülüyor. Ortalama toplula?t?r?lm?? fiyatlara bak?ld???nda yumurta için 2,57 lira gayet mant?kl? bir fiyat. Olay bir süre sonra teknik hesaplamalardan ç?k?p alg? yönetimine giriyor.''
"EUROSTAT'A SORDUK"
TÜFE'nin, Eurostat standartlar?na yüksek derecede uyumlu olarak hesapland???na dikkati çeken Çetinkaya, "Geçen y?l do?al gaz deste?i sa?land??? dönemde TÜ?K olarak 'hükümetin lehine rakamlar? aç?kl?yoruz' diye sosyal medyada yemedi?imiz dayak kalmad?. Halbuki do?al gaz s?f?rland? ve herkesin cebine yans?d?. Bu deste?in endeks hesaplamalar?nda yer al?p almama konusunu Eurostat'a sorduk. Söz konusu indirimli fiyatlar?n TÜFE içerisinde hesaplanmas? gerekti?ini belirtti, biz de TÜ?K olarak hesaba dahil ettik" diye konu?tu.
ENAG'A SUÇLAMA
Çetinkaya, TÜ?K ile ENAG'?n aç?klad??? enflasyon rakamlar?na ili?kin de de?erlendirmelerde bulunarak, ENAG'?n internet sayfas?ndan eri?im sa?lanan metodoloji doküman?nda hesaplamalarda geçerli olan yöntem ve uygulamalara ili?kin bilgiler payla??lmad???n? ifade etti.
ENAG taraf?ndan yay?mlanan ayl?k TÜFE oranlar?n?n gerçe?i yans?tmaktan oldukça uzak oldu?unu dile getiren Çetinkaya, endekslerinin sadece 4 y?la yak?n bir dönemde piyasa fiyatlar?ndan ortalama 2-3 kat uzakla?t???n?n görülebildi?ini kaydetti.
Bir ara?t?rman?n Türkiye genelini temsil edebilmesi için uygun örnekleme yöntemlerinin kullan?lmas? gerekti?inin alt?n? çizen Çetinkaya, ?unlar? kaydetti:
''TÜ?K ve ENAG verileri aras?ndaki fark?, kira fiyatlar? hesaplamalar?nda görebiliriz. TÜ?K taraf?ndan takip edilen kira fiyatlar? için di?er tüm mal ve hizmet fiyatlar?nda oldu?u gibi sabit tan?m ve kalitede seçilmi? olan 5 binin üzerinde konutun ayl?k kira de?eri izlenmektedir. ENAG ise kira fiyatlar?n? emlak sitelerinden do?rudan almakta ve kira art???n? her ay tüm kirac?lar?n ev de?i?tirmi? oldu?u varsay?m? üzerinden hesaplamaktad?r. ENAG, her ay tüm kirac?lar yeni bir eve ta??n?yormu?ças?na hesaplama yap?yor, internet üzerinden her ay gözlemledi?i art??lar? yanl?? ?ekilde üst üste ekleyerek ?i?irilmi? bir zam hesab? yap?yor. Bu örnek ENAG'?n TÜFE metodolojisinden ne kadar uzak oldu?unu sadece kira maddesinde dahi ortaya koymaktad?r.''
"?TO'NUN MODEL? ESK?D?"
Çetinkaya, TÜFE ile ?TO ?stanbul Ücretliler Geçinme ?ndeksi aras?ndaki farkl?l?klara yönelik yorumlar? da de?erlendirerek, ?TO'nun söz konusu hesaplar?n?n metodolojisini 30 y?l önce TÜ?K'ten ald???n? ancak bu yöntemlerin art?k eskidi?ini ifade etti. Öte yandan söz konusu hesaplamalarda ?TO'nun TÜ?K'in çok küçük bir modelini kulland???n?, kapsam?n?n da TÜFE'ye göre dar oldu?unu belirtti.
Yöntem farkl?l?klar?n?n hem ana grup oranlar?nda hem de geçinme endeksi ve TÜFE oranlar?nda ayr??maya neden oldu?unu ifade eden Çetinkaya, bu ayr??man?n dü?ük enflasyon oldu?u dönemlere k?yasla yüksek enflasyon oldu?u dönemlerde daha fazla dikkati çekti?ini, sürekli de?i?en tüketici al??kanl?klar?na paralel olarak de?i?en madde sepetlerinin 2 endeks aras?nda olu?an fark?n artmas?na neden oldu?unu söyledi.
'FAH?? F?YATIN SEBEB? ??RKETLER'
TÜ?K Ba?kan? Çetinkaya, akademik çal??malara göre, Türkiye'deki ?irket karlar?n?n enflasyonu yukar? ta??yan bir etkiye sahip oldu?una dikkati çekerek, "Türkiye'deki ?irketler enflasyonist ortam? kullanarak normalde almas? gereken karlardan daha yüksek fahi? karlar elde ediyorlar. Enflasyondan ba??ms?z ?irket karlar?na ba?l? bir fahi? fiyat art??? var. Bu etki, pandemi sonras?ndan itibaren gözlemleniyor" dedi.
Ülkelerin resmi kurumlar?n?n aç?klad??? enflasyon ile alg?lanan enflasyon aras?ndaki rakamlara bak?ld???nda Türkiye'deki rakamlar?n di?er ülkelere k?yasla birbirine en yak?n oranlar? yakalad???n? anlatan Çetinkaya, "Alg?lanan enflasyona ili?kin hususlar Türkiye'ye özgü olmay?p, geli?mi? ülkelerde de ayn? durum görülmekte ve bu durum Eurostat taraf?ndan ifade edilmektedir. Örne?in son 20 y?l boyunca AB'de hissedilen enflasyon aç?klanan enflasyonun ortalama 5 kat? düzeyinde seyrederken Türkiye'de 2 kat? düzeyinde seyretmi?tir" bilgisini payla?t?.
Çetinkaya, dünyada enflasyon nas?l hesaplan?yorsa Türkiye'de de öyle hesapland???n? belirterek, "TÜFE ve Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) aras?nda olu?an fark da sadece Türkiye'ye özgü de?il" diye konu?tu.
"IMF HESAPLAMALARIMIZA BAKTI"
Söz konusu makas?n 2021 y?l? ba??ndan itibaren tüm dünyada gözlendi?ini aktaran Çetinkaya, "TÜ?K'i IMF Türkiye Masas?na ?ikayet etmi?ler, orada bir ?eyler mi dönüyor diye. IMF Türkiye Masas? ?efi geldi, hesaplamalar?m?za bakt?lar. Sadece Türkiye'de de?il dünyada di?er ülkelerde de ÜFE'nin TÜFE'nin üzerine ç?km?? oldu?unu fark ettiler ve 'Biz bunu ara?t?ral?m' diye gittiler. Yak?n zamanda derecelendirme kurulu?lar? da istatistikleri inceledi, onlar da tatmin edici yan?tlar? alarak döndüler" ifadelerini kulland?.
Çetinkaya, memur zamlar?n?n belli oldu?u haziran ay? TÜFE rakamlar?n?n beklentilerin alt?nda geldi?ine yönelik ele?tirilere de yan?t vererek, haziran ay? sonunda aç?klanan zamlar?n hemen haziran ay? TÜFE rakamlar?na yans?yaca?? yönünde yanl?? bir alg? oldu?unu belirtti.
Haziran ay?n?n, enflasyona 20-40 y?ll?k uzun seride bak?ld???nda en dü?ük enflasyon ay? oldu?unu ifade eden Çetinkaya, sözlerini ?öyle tamamlad?:
''Çünkü tarla ürünleri ç?kmaya ba?lar. Dolay?s?yla bu bir normalle?medir. Zamlar haziranda duyurulmakla beraber geçerlilik tarihi temmuz. Hazirandan bu yana ötelenen baz? zamlar temmuz ay? enflasyon rakamlar?n? etkileyecek. Kurlar da Türkiye'deki enflasyon belirleyicilerinden biridir. Kurdaki stabilitenin ayl?k enflasyon üzerinde ciddi bir etkisi var, enflasyonun art???n? bask?l?yor. Kur dü?se baz? maddelerde fiyat gerilemeleri olabilir.''