TMMOB Çevre Mühendisleri Odas? ?zmir ?ubesi'nden yap?lan aç?klama ?u ?ekilde;
''Gemi sökümü teknik veya ekonomik ömrünü tamamlam?? ya da yasal s?n?rlamalar nedeniyle kullan?lamaz hale gelmi? gemilerin parçalar?na ayr?lmas? i?lemidir. Gemi sökümünden elde edilen malzemeler, yeni gemi yap?m? ve hurdadan demir çelik üretiminde kullan?l?r. ?zmir’de Alia?a’da gerçekle?tirilen gemi sökümünün yaratt??? çevre kirlili?i ve i?çi sa?l???na yönelik olu?turdu?u riskler bölge için ciddi bir sorun olmaya devam etmektedir.
Gerek mevcut tesislerde çal??ma ko?ullar? gerekse söküm için ithal edilen gemilerin içerdi?i tehlikeli maddeler nedeni ile olu?an çevre kirlili?i ve i?çi sa?l???na yönelik olumsuzluklar endi?e verici boyutlara ula?m??t?r.
Çevre Mühendisleri Odas? ?zmir ?ubesi olarak, uzun y?llardan beri gemi söküm faaliyetlerini takip ederek, sürece dair görü? ve de?erlendirmelerimizi kamuoyu ile payla??yoruz. ?lgili meslek odalar? ve sivil toplum örgütleri ile birlikte ülkemizin ve Alia?a’n?n at?k çöplü?ü haline gelmemesi için ortak mücadelede yerimiz ald?k. Çevre Mühendisleri Odas? olarak, önceki y?llarda Kuito, Ethane gemilerine kar?? verdi?imiz mücadelede oldu?u gibi, 2022 y?l?nda Nae Sao Paulo gemisinin hukuksuz bir ?ekilde ülkemizde getirilerek sökülmemesi için meslek odalar? ve sivil toplum örgütleri ile birlikte davac? olduk.
Kuito ve Ethane gemilerinde hukuki süreç devam ederken gemi söküm i?lemleri tamamland?. Nae Sao Paulo gemisi ile ilgili Gemi Koordinasyon Grubu olarak uluslararas? platformlarla birlikte verilen ortak mücadele sonucunda Çevre, ?ehircilik ve ?klim De?i?ikli?i Bakanl??? taraf?ndan verilen izinler kald?r?ld?, gemi Brezilya Çevre Bakanl??? taraf?ndan geri ça?r?ld?.
Ancak Alia?a Gemi Söküm Bölgesi’nde mevcut ko?ullarda gemi sökümü devam ediyor. Geçmi? y?llarda Alia?a’da sökümü gerçekle?tirilen Hollanda men?eili iki geminin notikasyonun bulunmamas? nedeni ile ile Hollanda’da aç?lan dava ile gemilerin Basel Sözle?mesi ve Avrupa At?k Sevkiyat? Yönetmeli?i kapsam?nda bildirim prosedürlerinin ihlal edildi?i ortaya ç?kt?. Son günlerde ?MO No: 7236191 MMSI:642165063 kay?tl? SLOUG isimli tanker gemisinin Libya'n?n Bingazi -Tobruk aç?klar?ndan yasal olmayan yöntemlerle çekiciler vas?tas? ile al?narak, önce M?s?r'?n ?skenderiye Liman?'na söküme götürüldü?ü, daha sonra çevre örgütlerinin ayaklanmas? ile söküm yap?lamad??? ve Alia?a Liman?’na getirildi?i, konuyla ilgili ticari usulsüzlük ve alacak nedeni ile hukuki süreç ba?lat?ld???na dair haberler bas?nda yer ald?.
SORUN BÜYÜMEYE DEVAM ED?YOR!
Alia?a’da söküm için gelen gemilerin isimleri de?i?se de gemilerin ülkeye giri? ve söküm süreçlerindeki usulsüzlükler, izin ve raporlardaki eksiklikler, uygunsuz çal??ma ?artlar?, yetersiz denetim ve al?nmayan çevresel önlemler ile birlikte sorun büyümeye devam ediyor. Türkiye’nin, en ilkel yöntemlerle gemi söküm i?lemleri gerçekle?tirilen Banglade?, Hindistan ve Pakistan’dan sonra 4. S?rada yerini almas? ve her y?l artmakta olan at?k ithalat? ise ayr?ca sorgulanmas? gereken bir durumdur.
Gemi Geri Dönü?üm Tesislerinin tabi oldu?u Avrupa Birli?i Yasal Mevzuat? ile Türkiye’de uygulanan yasal mevzuat kar??la?t?r?ld??? zaman Türkiye’deki yasal mevzuat?n yetersiz kald??? adeta gemi geri dönü?üm tesislerinin çevreyi ve do?ay? katletmesinde bir sak?nca olmad??? ve denetimlerin ?eklen yap?ld??? “kanun üstünde” bir bölge statüsü kazand??? görülmektedir.
Ya?anan örnekler gemi sökümleri ile ilgili i?lemlerin yasal mevzuata uygun olarak gerçekle?medi?ini, denetimlerin yetersiz kald???n? göstermektedir. Di?er taraftan Alia?a Gemi Söküm Bölgesi için tan?mlanan muafiyetler ile gemi söküm faaliyetlerine özel bir statü getirilmesi kamusal denetimi zay?flatan bir unsur olarak kar??m?za ç?kmaktad?r.
Basel Sözle?mesi ve Çevre Kanunu gere?ince ithal edilerek sökümü gerçekle?tirilecek gemilerin tehlikeli at?klardan ar?nd?r?lm?? olarak sökümü gerçekle?tirilmelidir. ?zin i?lemleri s?ras?nda sunulacak tehlikeli madde envanterleri, söküm planlar?, at?k yönetim planlar? konusunda uzman olan personel taraf?ndan titizlikle incelenmelidir.
Söküm için getirilen tüm gemilerin fiziki ko?ullar?n?n sunulan belgelerle uyumlu olup olmad???n? tespit edilmesi için konusunda uzman personel taraf?ndan gerekli denetimler yap?lmal?d?r.
Türkiye bayrakl? olan gemilerin sökülmesi sürecinde tehlikeli madde envanter raporlar?, söküm planlar?, at?k yönetim planlar?, asbest ve radyoaktivite ile ilgili özel mevzuat kapsam?nda gerekli envanter ve ölçüm raporlar? istenmeli ve konusunda uzman olan personel taraf?ndan titizlikle incelenmelidir.
Asbest içermesi halinde Asbestli Çal??malarda Sa?l?k Ve Güvenlik Önlemleri Hakk?nda Yönetmelik kapsam?nda gerekli önlemler al?nmal?d?r.
Radyoaktivite ölçümleri yap?lmal?, radyoaktivite tespiti halinde ilgili mevzuat kapsam?nda gerekli önlemler al?nmal?d?r.
??çi sa?l??? ve güvenli?i ile ilgili ?LO taraf?ndan haz?rlanan rehber dokümanlar ?????nda ve yasal mevzuat kapsam?nda gerekli önlemler al?nmal?d?r.
Mevcut söküm yöntemi yerine kuru havuzda söküme geçi? için gerekli düzenlemeler yap?lmal?d?r. Geçi? a?amas?nda s?v? at?klar?n ve at?ksular?n tahliyesi için gerekli önlemler al?nmal?d?r. At?klar?n deniz kirlili?ine neden olmamas? için gerekli önlemler al?nmal?d?r.
10.09.2014 Tarih ve 29115 Say?l? Resmî Gazete ’de yay?nlanarak yürürlü?e giren ÇEVRE ?Z?N VE L?SANS YÖNETMEL??? EK-2 Madde 8.1.2 Gemi geri dönü?üm tesisleri Çevreye kirletici etkisi olan i?letmeler olarak tan?mlanmakta ve Çevre Lisans? almalar? gerekti?ini belirtmektedir. Ancak 3 No ile belirtilen dipnotta “3: Gemi geri dönü?üm tesisleri, at?k akümülatör ara depolama tesisleri ve ömrünü tamamlam?? lastik ara depolama tesislerinin bu Yönetmelik kapsam?ndaki i? ve i?lemleri söz konusu tesisler ile ilgili usul ve esaslar?n yay?mlanmas?na müteakip ba?lat?lacakt?r.” denilmektedir. Yönetmeli?in yay?nland??? 2014 y?l?ndan günümüze kadar ilgili usul ve esaslar yay?nlanmayarak Gemi Geri Dönü?üm Tesislerinin denetimsiz ve kontrolsüz olarak çal??malar?na olanak sa?lanmaktad?r.
Asl?nda Gemi Geri Dönü?üm Tesislerinin gerçekle?tirdi?i faaliyetler dikkate al?nd???nda; EK-1 “Çevreye kirletici etkisi yüksek düzeyde olan i?letmeler” olarak tan?mlanmal? ve denetim bu kapsamda yap?lmas? uygun olacakt?r.
Çevre, ?ehircilik ve ?klim De?i?ikli?i Bakanl??? taraf?ndan; Gemi Geri Dönü?ümü ile ilgili usul ve esaslar, tesislerin özellikleri, i?letme ko?ullar?, çevre kirlili?i kapsam?nda al?nmas? gereken önlemler, denetimi ile ilgili hususlar? içerecek ?ekilde uluslararas? düzenlemelere uyumlu olarak yay?nlanmal?d?r.
Tüm bu hususlar göz önünde bulundurularak Libya’dan getirilen SLOUG isimli gemi ile ilgili olarak a?a??daki sorular cevaplanmal?d?r.
Gemi ile ilgili Tehlikeli Madde Envanter Raporu bulunmakta m?d?r?
Geminin notifikasyon onay? var m?d?r?
Gemi Alia?a’ya gelmeden önce gas free belgesi sunulmu? mudur?
Gemiye ili?kin söküm izni verilmi? midir?
Radyasyon ölçümü yap?lm?? m?d?r? Sonuçlar? nelerdir?
Ham petrol ve kimyasal at?k bulundu?u iddialar? do?ru ise bunun miktar? nedir?
Gemiye ?ubat ay?nda Alia?a Gemi Söküm Bölgesi'ne yana?ma izni verildi?i bilinmektedir. ?ubat ay?ndan bu yana gemi ile ilgili her hangi bir i?lem yap?lm?? m?d?r? ?lgili mevzuat ve uygulama prosedürlerine göre hangi a?amadad?r?
Geri dönü?üm ve at?k bertaraf süreçlerine ili?kin planlar sunulmu? mudur?
Söküm i?lemleri safhas?nda al?nacak çevresel önlemler nelerdir?
??çi sa?l??? ve güvenli?ine ili?kin önlemler nelerdir?
1974 y?l?ndan beri Alia?a Gemi Söküm Bölgesinde bölgeye yay?lan kirlilik yüklü emisyonlar, tüm Ege K?y? sahalar?n? olumsuz yönde etkilemektedir. Bir bütün olarak Alia?a sanayi bölgesi, ta??ma kapasitesini 10 y?l?n üzerinde bir süredir a?mas?na ra?men bu bölgede dünya ölçe?inde kapasitesi olan ve bu oranda kirletici olacak sanayi kurulu?lar?n?n kurulup faaliyette bulunmalar?na izin verilmi?tir. Bölgede 2900’ün üzerinde sanayi kurulu?u tam kapasiteleri ile çal??makta, faaliyetleri sonucu olu?turduklar? kat?-s?v?-gaz at?klar?n?n yönetilemedi?i Alia?a bölgesi çevresel kirlilik verileri ile ortaya ç?kmaktad?r. Ülkemizde at?k yönetiminde ya?anan sorunlar, özellikle Tehlikeli ve Zararl? At?klar?n?n yönetimi geli?mi? ülke standartlar? ile k?yaslanmayacak ölçüde kötü durumdad?r. Alia?a Bölgesinde bu kadar çok say?da ve yüksek kirletme kapasitesine sahip kurulu?lar?n birlikte çal??malar? sonucu KÜMÜLAT?F K?RLETME ETK?S? bölgenin çevresel ya?am kalitesi ve halk sa?l???n? olmas? gereken ko?ullardan çok daha uza?a götürmektedir.
Türkiye'nin tek gemi söküm tesisinin bulundu?u yer olan Alia?a, hem de a??r sanayinin bulundu?u bölge olmas? nedeniyle çok hassas bir bölgedir ve kapasitesini doldurmu? durumdad?r. Bu nedenle özel i?letim ko?ullar?n?n gerekli oldu?u bir yerdir. Bu nedenle de ?effaf, çal??an sa?l???, çevre ve halk sa?l??? ile do?ay? koruyan bir perspektifle süreç yürütülmelidir. Ya?anan olumsuzluklar?n tekrarlanmamas? için, gerekli yasal düzenlemeler yap?lmal?, hem gemi söküm tesislerinin hem de tüm Alia?a'da bulunan a??r sanayi tesislerinin i?letim ko?ullar? etkin bir ?ekilde denetlenmelidir. Ayr?ca kapasite art??? ve yeni tesislerin aç?lmas?na izin verilmemelidir. Alia?a’da çevresel mevzuata ayk?r? i?lem yapan, çevre ve halk sa?l??? sorunu yaratan i?letmelerde gemi sökümüne son verilmelidir. Gemi Sökümü sürecinin bilimsel ve teknik de?erlendirmeleri ile etkin bir kamusal denetimle yürütülmesi için gerekli çal??malar?n ivedilikle gerçekle?tirilmesi gerekmektedir.
Gemi söküm süreci, tekil gemiler üzerinden de?il; söküm faaliyetleri ile birlikte tekrarlanan usulsüzlükler, ulusal mevzuat?m?zdaki eksiklikler, denetim eksiklikleri, at?k ithalat? ve Alia?a Bölgesinin mevcut çevresel sorunlar? ile birlikte ele al?nmal?d?r.
Çevre Mühendisleri Odas? ?zmir ?ubesi olarak, kamusal sorumlulu?umuz, yasa ve mevzuat?m?z?n bize verdi?i görev ve sorumluluk kapsam?nda ülkemizin tehlikeli at?k çöplü?ü haline gelmemesi, denizlerimizin kirlenmemesi, çevre ve ya?am hakk?n?n korunmas? ad?na çal??malar?m?za devam edece?imizi kamuoyuyla bir kez daha payla??yoruz.''