Örgütün Çevre ve ?nsan Haklar? Bölümü Gruber Ara?t?rmac?s? Krista Shennum’un kaleme ald??? raporda, ara?t?rman?n, önemli bir plastik at?k ithalatç?s? olmas?ndan dolay? Türkiye’de yap?ld??? belirtildi. Aral?k 2021-Mart 2022 tarihlerinde yap?lan saha ara?t?rmas?nda toplanan bilgilere dayanan rapor kapsam?nda örgüt temsilcileri, Adana ve ?stanbul’da plastik geri dönü?üm tesisinin bulundu?u mahalleleri ziyaret etti.
Rapor için 64 ki?iyle görü?üldü?ü ve bunlar?n 26’s?n?n daha önce de plastik geri dönü?üm tesislerinde çal??m?? veya hâlâ çal??an ve 21’nin geri dönü?üm tesisleri yak?nlar?nda ya?ayan ki?iler oldu?u kaydedildi. Raporda, “Görü?ülen 26 i?çinin 16’s? Adana’da, 10’u ise ?stanbul’dayd?. 26 i?çinin 22’si erkek, dördü kad?nd?. Üç k?z ve iki erkek çocuk görü?me s?ras?nda 18 ya??n alt?ndayd?; bir kad?n ve üç erkek ise plastik geri dönü?üm tesislerinde çal??maya çocuk ya?ta ba?lam?? yeti?kinlerdi” denildi. Ara?t?rma kapsam?nda Adana ve ?stanbul’da bulunan yedi tesisin sahibiyle de görü?üldü?ü belirtildi.
“TÜRK YETK?L?LER PLAST?K GER? DÖNÜ?ÜM TES?SLER?NDE ÇALI?AN ??Ç? SAYISINA DA?R VER?LER? YAYINLAMIYOR”
Raporun “Bulgular” bölümünde, Adana’da faaliyet gösteren ruhsats?z plastik geri dönü?üm tesislerinin say?s?na ili?kin herhangi bir verinin mevcut olmad??? belirtildi. Veri eksikli?ine dair, “Türkiyeli yetkililer, plastik geri dönü?üm tesislerinde çal??an i?çi say?s?na dair verileri yay?nlam?yor. ?nsan Haklar? ?zleme Örgütü, Türkiye’deki plastik geri dönü?üm tesislerinden kaynaklanan hava, toprak ve su kirlili?ini ölçen herhangi bir bilimsel çal??man?n varl???ndan da haberdar de?il. ?nsan Haklar? ?zleme Örgütü ve Yurtta?l?k Derne?i, plastik geri dönü?üm tesislerinde ölçümlenen hava ve su kalitesi verilerini Çevre, ?ehircilik ve ?klim De?i?ikli?i Bakanl???’ndan talep etti, ancak bu veriler hakk?nda bilgi payla??lmad?” ifadeleri kullan?ld?.
Ücretleri konusunda bilgi veren 16 i?çiden ikisinin asgari ücret, 14’ünün ise asgari ücret alt?nda ücret ald?klar? raporda belirtildi. HRW’ye ücretlerini bildiren çocuklar?n?n hepsinin de asgari ücret alt?nda ücret ald?klar? kaydedildi.
“TES?SLER?N MANSABINDAK? SU KAL?TES?N?N BAKANLIK TARAFINDAN ?ZLEN?P ?ZLENMED??? B?L?NM?YOR”
Raporda, su yo?un bir süreç olan plastik at?k dönü?ümü çerçevesinde at?k su ve su kirlili?ine de de?inildi. Plastik geri dönü?üm tesisleri de dahil sanayi tesislerinin Çevre, ?ehircilik ve ?klim De?i?ikli?i Bakanl???’ndan izin almaks?z?n at?k sular? kanalizasyon veya kanallara bo?altmalar?na izin verilmedi?i an?msat?ld?. Devam?nda ise “Plastik geri dönü?üm tesislerinin mansab?ndaki su kalitesinin Çevre, ?ehircilik ve ?klim De?i?ikli?i Bakanl???’n?n Su ve Toprak Yönetimi Dairesi taraf?ndan izlenip izlenmedi?i bilinmiyor, zira bu bilgiler kamuoyu ile payla??lm?yor” ifadelerine yer verildi.
HRW temsilcilerinin, Adana’da bulunan tesislerden at?k su alan bir kanala yapt??? ziyarete ili?kin gözlemleri ise ?öyle:
“Kanal, Adana’dan Akdeniz’e do?ru, Mersin’in hemen do?usundaki tar?m arazileri boyunca uzan?yor. Kanal?n kenar?nda, ambalaj üzerindeki etiketlerden Avrupa ve Kanada men?eli oldu?u anla??lan plastik at?klar?n, t?bbi at?klar?n, in?aat at?klar?n?n ve at?klar?n yak?ld??? yerlerde küllerin yasad??? olarak bo?alt?lm?? oldu?u görülüyordu.”
"KAÇAK ??Ç? SAYISI YÜKSEK"Tesislerde çal??an göçmen ve mülteci say?s?n?n yüksek oldu?u kaydedildi. Bu duruma ili?kin, “Çünkü bu i?kolu, Türkçe bilmeyenlerin ba?vurabilece?i, istihdam?n kolay oldu?u i?ler ve genellikle Türkiye’de çal??ma izni olmayan ya da ba?ka sektörlerde i? bulmak konusunda engellerle kar??la?an ki?ilere aç?k olan kay?t d??? ekonomide yer al?yor” denildi.
Raporda, yapt?klar? i?ten dolay? i?çilerin ya?ad?klar? sa?l?k sorunlar?na ili?kin bulgular ise ?öyle anlat?ld?:
“Plastik geri dönü?üm tesislerinde çal??an i?çiler, plastik geri dönü?ümü s?ras?nda aç??a ç?kan zehirli kirleticilere do?rudan maruz kal?yorlar. ?? sa?l??? konusunda konu?an 20 i?çiden 14’ü, HRW’ye yapt?klar? i? nedeniyle aralar?nda nefes darl???, ?iddetli ba? a?r?s?, gö?üste s?k??ma hissi ve ast?m gibi kronik solunum rahats?zl?klar?n?n da bulundu?u sa?l?k sorunlar? geli?tirdiklerini anlatt?. Ayr?ca baz? i?çilerin ciltlerinde ve gözlerinde k?zar?kl?klar olu?mu?.”“??Ç?LER?N KANLARINDA BEKLENENDEN DAHA YÜKSEK A?IR METAL BULUNUYOR”
HRW ekibinin ?stanbul Bayrampa?a’da bir muayenehanede çal??an doktor ile yapt??? görü?me, raporda ?öyle aktar?ld?:
“HRW’nin görü?tü?ü bir doktor, ?stanbul Bayrampa?a’daki muayenehanesinden, plastik geri dönü?üm tesislerinden ç?kan dumanlar?n kokusunu alabildi?ini söyledi. Doktor, yak?nlar?ndaki plastik geri dönü?üm tesislerinde çal??an i?çilerin s?k s?k solunum yolu rahats?zl?klar? nedeniyle tedavi gördüklerini, iyile?melerinin uzun sürdü?ünü ve kanlar?nda beklenenden daha yüksek a??r metal bulundu?unu anlatt?.”Raporun sa?l?k hizmetlerinin yetersizli?ine ili?kin bölümde, HRW’nin görü?tü?ü i?çilerin ço?unun, meslek hastal?klar? için sa?l?k hizmetlerine s?n?rl? eri?imleri oldu?unu veya hiç olmad???n? aktard?klar? belirtildi. 10 Afgan i?çi ile yap?lan görü?meye dair, “10 Afgan geri dönü?üm tesisi çal??an?ndan hiçbiri, Türkiye’de kay?tl? göçmenlik statüsüne sahip olmad??? gibi, sosyal güvenlik sistemine de kay?tl? olmad?klar? için Türkiye’deki sa?l?k sistemine eri?im konusunda güçlükler ya??yorlard?. Özellikle de s?n?r d??? edilme korkusu, onlar? meslek hastal?klar? ve yaralanmalar için doktora gitmekten cayd?r?yor” de?erlendirmesi yap?ld?.
“TES?SLER EVLERE, OKULLARA VE TIBB? TES?SLERE TEHL?KEL? DERECEDE YAKIN”
Raporda, plastik geri dönü?üm tesislerinin ya?am alanlar?na konumuna ili?kin ise ?u de?erlendirme yap?ld?:
“Adana ve ?stanbul’daki plastik geri dönü?üm tesisleri, Türkiye’de yürürlükte olan mevzuata ayk?r? olarak evlere, okullara ve t?bbi tesislere tehlikeli derecede yak?nd?r. Bu da insanlar için toksinlere ve kirleticilere maruz kalmaktan kaynaklanan ciddi sa?l?k riskleri do?urmaktad?r. Çok say?da plastik geri dönü?üm tesisinin bulundu?u dü?ük gelirli, yo?un nüfuslu mahallelerde ya?ayan on ki?i ast?m, nefes almada güçlük, k?zar?kl?k, göz tahri?i ve kanser dahil olmak üzere bir dizi sa?l?k sorunu bildirirken sadece üç ki?i herhangi bir sa?l?k sorunu ya?amad???n? söyledi.”Raporda, geri dönü?üm tesislerine yak?n konumda ya?ayan insanlar?n ya?am kalitelerinin olumsuz etkilendi?ini bildirdikleri aktar?ld?. Devam?nda, “Alt? ki?i, tesislerden uzakla?mak istediklerini, ancak ta??nmak için maddi imkanlar?n?n olmad???n? söyledi” ifadelerine yer verildi.
“?NG?LTERE, ATIK PLAST?K ?HRACATININ YÜZDE 27’S?N? TÜRK?YE’YE GÖNDERD?”
Raporda, Çin’in 2018 y?l?nda uygulamaya koydu?u Ulusal K?l?ç Politikas?’n?n ard?ndan Türkiye’nin AB ülkeleri ve ?ngiltere de dahil olmak üzere Avrupa’dan en çok plastik at?k ithal eden ülke haline geldi?i belirtildi. Türkiye’nin at?k ithalat?na ili?kin veriler ?öyle anlat?ld?:
“Türkiye, 2016 y?l?nda Avrupa Birli?i ülkelerinden 33 bin 804 ton plastik at?k ithal etmi?. 2020 y?l?na gelindi?inde bu rakam yüzde 1.200’den fazla artarak 447 bin 432 tona ula?m??. ?ngiltere, Ocak 2020’de AB’den ayr?lmas?ndan bu yana, AB üyesi ülkelere ve Türkiye’ye büyük miktarlarda plastik at?k ihraç ediyor. ?ngiltere, 122 milyon 898 bin 385 kilogram plastik at???, ba?ka bir deyi?le at?k plastik ihracat?n?n yüzde 27’sini Türkiye’ye gönderdi.”
Raporda, 2018’den 2020 y?l?na kadar AB’nin Türkiye’ye plastik at?k ihracat?n?n 28 bin 804 tondan 446 bin 432 tona ç?kt??? kaydedildi. Bununla birlikte tesis say?s?na ili?kin veri bulunmad??? için Türkiye’de kaç geri dönü?üm tesisinin aç?ld???n? bilmenin mümkün olmad??? vurguland?.
Raporun “Türkiye’nin Ulusal ve Uluslararas? Yükümlülükleri” ba?l?kl? bölümde, sa?l?k hakk?, çocuk i?çili?i, göçmen i?çilerin ve ailelerin haklar?, bilgiye eri?im hakk?, sa?l?kl? çevre hakk? ve insan haklar?n?n ticari faaliyetler ba?lam?nda korunmas? gibi haklar konusunda ulusal ve uluslararas? yükümlülükler de an?msat?ld?.
“ETK?L? HAVA F?LTRELEME S?STEMLER? HEM ÇALI?ANLARIN HEM TES?S YAKININDA YA?AYANLARIN TOKS?NLERE MARUZ KALMA R?SK?N? AZALTIR”
Raporun “?leriye Dönük Ad?mlar” ba?l??? alt?nda ise ne tür önlemlerin al?nabilece?i s?raland?. ?lgili bölümden öne ç?kanlar ?öyle:
“Türkiye’deki plastik geri dönü?üm ?irketleri, ba?ta geri dönü?üm tesislerindeki hava sirkülasyonunu ve hava filtreleme sistemlerini iyile?tirmek olmak üzere, sal?nan toksinlere maruz kal?nmas?n? azaltmak için baz? ad?mlar atabilirler. Örne?in, havadaki kirleticileri gidermek için makinelerin üzerinde filtreli havaland?rma davlumbazlar? kullan?labilir. Etkili hava filtreleme sistemleri hem çal??anlar?n hem de geri dönü?üm tesislerinin yak?n?nda ya?ayan insanlar?n toksinlere maruz kalma riskini azalt?r.
Türkiye hükümeti ayr?ca, at?k toplay?c?lar? ve ruhsats?z plastik geri dönü?üm tesisi çal??anlar? da dahil olmak üzere at?k yönetimi alan?nda kay?t d??? çal??anlar?n geçim kaynaklar?n?n, yeni at?k yönetimi stratejileri belirlenirken dikkate al?nmas?n? da sa?lamal?d?r.
AB ülkeleri, plastik geri dönü?ümünün ve bertaraf?n?n AB d???nda yol açt??? zararlar? ele almak için AB d???na at?k ihracat?n? s?n?rland?racak ad?mlar atmal? ve AB Döngüsel Ekonomi Eylem Plan?’n?n öngördü?ü üzere at?k önleme çabalar?n? art?rmaya öncelik vermelidir.”