Cumhuriyet'ten Gamze Akdemir, 1960’lardan ba?layarak uzun y?llar Cumhuriyet’te de pek çok yaz? dizisi ve yaz?lar? yay?mlanm?? usta gazeteci ve yazar Orhan Karaveli ile geçen günlerde bulu?tu. CHP Genel Ba?kan? Kemal K?l?çdaro?lu kanal?ndan, büyük ?airimiz Nâz?m Hikmet’e ili?kin önemli bir geli?meyi ilk kez Cumhuriyet’le payla?t?.
Yak?ndan tan?ma ve gözlemleme olana?? buldu?u dostu Nâz?m’?n yan? s?ra Ba?bakan Adnan Menderes’i de anlatt?.
- Büyük ?airimiz Nâz?m Hikmet ile ilgili önemli geli?meyi okurlar?m?za da duyurman?z? rica ederek ba?layal?m söyle?imize.
Nâz?m Hikmet’in mezar?na ili?kin CHP’nin cesur bir tasar?s?d?r. K?sa bir süre önce Kemal K?l?çdaro?lu, Nâz?m Hikmet’in mezar?n?n Moskova’dan ?stanbul’a ta??nmas?na ili?kin bu tasar?lar?yla ilgili beni arad?. “Sizin gayretlerinizi izliyorum” dedi. ?ktidara geldiklerinde ilk olarak Nâz?m Hikmet’i Türkiye’ye getireceklerini söyledi ve “Taksim’deki Gezi Park?’na bir an?t mezar yapaca??z” dedi. Bu gerçekle?ti?inde isteyen herkes Moskova’lara kadar bir tak?m tart??mal? davetlerle gitmeye gerek kalmadan Nâz?m Hikmet’i istedikleri gibi ziyaret edebilecek. Vasiyeti ayn? adl? ?iirinde “Anadolu’da bir köy mezarl???na gömün beni / ve de uyar?na gelirse, / tepemde bir de ç?nar olursa / ta? ma? da istemez hani...” dizeleriyle uyumlu olarak yerine getirilmi? olacak.
- Nâz?m’la nas?l tan??t?n?z?
Vatan’? temsilen bir Türk heyetiyle birlikte Moskova’ya davet edilmi?tik 1960 A?ustosu’nda. Faz?l Hüsnü Da?larca, “Orhan, Nâz?m’la konu?madan geleceksen hiç gelme” dedi. Nâz?m’la tan??may? zaten kafaya koymu?tum. Kongre ba?larken daha Nâz?m’?n yan?na gittim ve “Merhaba Nâz?m” dedim. “Merhaba” dedi ve dostlu?umuz ba?lad?.
GÖZLER?NDEK? ?FADE
- “Tan?d???m Nâz?m Hikmet” adl? kitab?n?zdan da biliyorum ki onunla ilgili izlenimlerinizin hemen hepsi Nâz?m’?n yüre?indeki derin vatan hasretine ili?kin.
Hem de nas?l! Gözlerindeki o ifadeyi hiç unutamam. Nâz?m Hikmet’in buram buram vatan topra??n?n hasretiyle can? yanm??t?. Haks?z yere Türkiye’de ya?amas? engellenmi?ti. Vatan hasretinin izini ?u sözlerinden de sürmek gayet mümkündür: “Orhan, Rusya’da ilk defa bir Türkten merhaba ald?m. Ben vebal? m?y?m ki kimse bana gelmedi. Her gün beraber olal?m.” Ve hakikaten her gün beraber olduk. Orada bulundu?umuz sürece bir Gürcü lokantas?na giderdik, özel bölümleri olan bir yerdi. Yak?n arkada?? Azeri Ekber Babayev, güvendi?i tek ki?i gibiydi. Gene böyle bir günde ?iirlerini okurken Nâz?m’?n yüzü dikkat çekecek denli k?zard?. Sol taraf?na, benim kuca??ma dü?tü. Tabii tela?land?k. Nâz?m o s?rada gözlerini açarak, “Korkmay?n, bana bir ?ey olmaz. Bu kalp manda gönündendir. Sakin olun” dedi. Hakikaten be? on dakika içinde hafifçe kalk?p oturdu ve sonra da “...Öldü?üme yanmam da, buralarda gömerler, ona yanar?m” dedi.
- Nâz?m Hikmet sürekli takip ediliyordu, de?il mi?
Evet, bundan nefret ediyordu! Hani oluruna b?rakamayaca?? bir durumdu. Hatta Moskova’da, Naz?m’la herhangi bir yere gidip oturdu?umuzda derhal iki üç tane adam gelir, yak?n?m?zdaki bir masada otururlard?. Nâz?m’?n ?u tepkisini unutamam: “Gene geldi benim köpekler!” Böyle bir Nâz?m’la tan??t?m ben. Hapiste yatt??? y?llar boyunca da kendini kötümserli?e kapt?rmam?? ve en güzel baz? ?iirlerini yazm??t?r
- Yineleyelim: Nâz?m, Türkiye’den kaçmad?, nokta!
Nâz?m kaçmad?, gitti, gitmek mecburiyetinde b?rak?ld?. Çünkü Nâz?m kaçacak biri hiç olmad?. “Ben art?k komünist de?ilim, vazgeçtim” der, kurtulurdu. Mesela kendisini çok göklere ç?karan bir ?iir yaz?lm??t?; “Bunlar? yaz?yorsunuz ama ben hâlâ komünistim” demi?ti.
- Nâz?m’la sürekli bulu?malar?n?z?n yan? s?ra göreviniz gere?i bir yandan Ruslarla da temas halindeydiniz. Kritik aral?klardan birinde oradayd?n?z. Nas?l bir hava esiyordu?
Mesela, Dünya Bar?? Derne?i’nin bir davetindeydik ki Nâz?m da vard?; Ruslar, Türk heyettekilere aç?k aç?k “Niye Türkiye, Rusya’ya böyle davran?yor. Rusya size ba??ms?zl?k sava??n?zda çok yard?m etti. Türkiye’de Atatürk öldükten sonra bizim yapt???m?z hizmetler unutuldu” dedi. Kimseden ses ç?km?yor, bizim profesörler sus pus! Bir tek ben konu?tum. Kar??l?kl? konu?malar?m?z? Nâz?m tercüme etti. Ben “Çünkü Stalin, Bo?azlar’?n birlikte kontrolünü istedi, üç vilayetin iadesini istedi” dedim. Bunun üzerine Nâz?m’a dönerek “Sen ne dü?ünüyorsun” diye soran Ruslara, Nâz?m da “Ben de Orhan gibi dü?ünüyorum” yan?t?n? verdi. Hatta Nâz?m ?öyle bir espri de yapt?: “Herkes bilsin ki bir gün Rusya, o çok istedi?i s?cak denizlere inecek! Nas?l m?? Turizmle!” Ve dedi?i aynen ç?kt?.
ARAMIZDA B?R DE DÜ?MAN OLSUN...
- Yak?n tarihin önemli bir di?er aral???nda bu kez Adnan Menderes ile Amerika’da tan???yorsunuz. Onu anlat?r m?s?n?z?
1959 y?l?yd?. DP iktidarda. Türkiye’de halk soka?a dökülmeye ba?lam??t?. Ülke, ekonomik olarak da darbo?azdayd?. Menderes yard?m almak için Amerika’ya gelmi?. O heyette ben de vard?m. Menderes, Eisenhower’dan istedi?i yard?m? alamad?. Buna çok k?zd?, hatta Türkiye’ye dönü?ünde, “Gelecek y?l Rusya’ya gidiyorum” dedi. Amerika ve NATO “Türkiye radikal bir siyaset de?i?ikli?i mi yap?yor” kayg?s?yla tela?land?. Zaten sonras?nda da biz yava? yava? 27 May?s’a do?ru kayd?k. Elçili?imizdeki bir toplant?da Menderes, birden bana “Yar?n Eisenhower’in tahsis etti?i özel uçakla Amerika içinde bir seyahate ç?kaca??m. Sen de gelir misin?” dedi ve o andan itibaren çok h?zl?, dolu dolu bir on be? gün ya?ad?k. O s?rada Abdi ?pekçi de oradayd?. Sonralar? Menderes’e soruyorlar; “Orhan Karaveli, Vatan’da sizin aleyhinizde bir adamd?, niye onu davet ettiniz?” diye. Menderes de “Aram?zda bir de dü?man olsun” diyor.
- Ba?ka kimler vard??
Genelkurmay Ba?kan?, Maliye Bakan?, DP’li üç milletvekili, Bas?n Yay?n Genel Müdürü Altemur K?l?ç, üç gazete sahibi; Nadir Nadi, Haldun Simavi, Ercüment Karacan’?n yan? s?ra ben ve Anadolu Ajans?’ndan Faruk Fenik vard?.
- ?zlenimleriniz?
Bir kere Genelkurmay Ba?kan?, Menderes’i sürekli göklere ç?kar?yordu. Menderes baz? ziyaretlerde bulunuyor ve konu?malar? ilgi görüyordu.
- Türkiye’ye dönü?te de b?rakm?yor sizi.
O tam bir sürprizdir. Menderes, Türkiye’ye dönü?e geçecek, u?urlamaya gidenler aras?nday?m. Tek tek hepimizle tokala?t?. Bana gelince elimi tuttu ve “Seninle beraber gidiyoruz” demez mi! Ben ?a??rarak “Say?n Ba?bakan ben, Vatan gazetesi ad?na geldim. Üstümde pasaportum, hiçbir ?eyim yok. Her ?eyim otelde” dedim. “Bunlar önemsiz ?eyler. Beraber gidiyoruz” dedi. Gitmedim, gidemezdim! Büyükelçi, bana serzeni?le “Gidecektin. Senin bu ters sözlerin onun ho?una gidiyordu. Etrafta herkes pohpohluyordu, sen do?rular? söylüyordun” dedi. Yani beni Ankara’ya götürüp herhalde hapse atmayacakt?. Halk TV’deki Gürkan Hac?r’?n yorumudur: “Büyük ihtimalle seni dan??man yapacakt?”. Kim bilir! Belki de o zaman felaketin geli?ine ili?kin onu uyaran, ona sa?l?kl? bilgi veren birileri olabilirdi etraf?nda. Menderes hatalar? olan ama halk? anlayan, zarif, Ayd?nl? bir çiftlik a?as?yd?. Ayd?n’?n belediye ba?kan? olarak Atatürk’le tan??m??, Atatürk’ün yan?ndakilere “Bu çocu?u mebus yap?n” dedi?i bir insand?. Ve ne yaz?k ki bu adam Atatürk devrim ve ilkelerine kar?? hareketlerde bulundu. Ama ben biliyorum ki Menderes’in bütün ters hareketleri Celal Bayar’dan kaynaklanm??t?r. Nitekim Menderes, ihtilalden birkaç gün önce “Say?n Cumhurba?kan?, ben istifam? verece?im” dedi?inde maalesef Celal Bayar, “Dereyi geçerken at de?i?tirilmez” demi? ve kendisi as?lmaktan ya??ndan dolay? kurtulurken Menderes ipe gitmi?tir.