Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisli?i Bölümü Ö?retim Üyesi ve Deprem Ara?t?rma ve Uygulama Merkez (DAUM) Müdürü Doç. Dr. Ökmen Sümer, ?zmir iç ve d?? körfezindeki tüm k?y?lar?n ve koyun geometrisini ç?kart?p, depremlerin tsunami etkilerini ara?t?rd?klar?n? belirtip, sonunda olu?turulacak tsunami bask?n haritalar?yla, risklerin azalt?lmas?na imkan sa?lanaca??n? söyledi. Doç. Dr. Sümer, "Bu proje bittikten sonra o alanlar?n hangisinin riskli olup olmad??? ortaya ç?kacak. Belki de o alanlardan baz?lar?n? toplanma merkezleri aras?ndan da ç?kartmak zorunda kalaca??z" dedi. DEÜ DAUM taraf?ndan Ege Denizi Seferihisar aç?klar?nda 30 Ekim 2020'de meydana gelen depremin ard?ndan ?zmir körfezindeki tüm k?y?lar?n ve koyun geometrisi ç?kart?l?p, deprem kaynakl? tsunami risklerini ara?t?r?lmas? için harekete geçildi. Bu kapsamda iç körfezdeki çal??malara 1 y?l önce ba?land?. Söz konusu ara?t?rmayla ilgili bilgi veren DEÜ Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisli?i Bölümü Ö?retim Üyesi ve DAUM Müdürü Doç. Dr. Ökmen Sümer, ?zmir Körfezi'nde bir fay?n k?r?lmas? halinde nas?l bir etki yarat?laca?? konusunda bir proje yürüttüklerini kaydetti. 2017'de Bodrum'da ard?ndan 2020'deki depremden sonra meydana gelen tsunaminin Do?u Ege sahillerinde kar??la??lan en büyük tsunamilerden biri oldu?unu belirten Doç. Dr. Sümer, "2020 depreminin fay? ayn? alanda tekrar tsunami olu?turamaz. Bu fay da Ku?adas? Körfezi'ndeki en önemli tsunami kaynaklar?ndan biriydi. Bu alandaki faylardan kaynakl? bir tsunaminin art?k alanda ya?anmayaca??n? söyleyebilirim. Ancak Girit'in güneyindeki dalma-batma zonundaki faylar gibi d??ardaki faylarda bir k?r?lma gerçekle?ebilir. Bu da ayr? bir senaryodur" dedi.
'TSUNAM? KONUSUNDA UZMANLI?I BULUNAN KURUMLAR ARASINA G?RD?K'
Tsunami gibi önemli bir konuda ciddi olarak çal??an Türkiye'de sadece Orta Do?u Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ve Kandilli Rasathanesi ve Deprem Ara?t?rma Enstitüsü'nde bir grup oldu?una dikkati çeken Doç. Dr. Sümer, "2020'de Sisam depremi nedeniyle ?zmir'in Ku?adas? ve S??ac?k körfezlerini etkileyen bir tsunami ya?ad?k. Bu tsunamiden sonra DEÜ olarak üzerimize dü?en sorumluluk bilinciyle sahada incelemeler ba?latt?k. Bu kazand???m?z deneyim ve sonradan yürüttü?ümüz bilimsel çal??malar DEÜ olarak Türkiye'deki tsunami konusunda uzmanl??? bulunan kurumlar aras?na girmemize imkan sa?lad?" diye konu?tu.
'17 KOYDA 3 B?NE YAKIN ÖLÇÜM ?STASYONUNDA SAYISAL VER? ELDE ETT?K'
Yapt?klar? çal??malarda 190 kilometrelik sahil ?eridinde 18 alanda, 17 koyda 3 bine yak?n ölçüm istasyonunda say?sal veri elde ettiklerini vurgulayan Doç. Dr. Sümer, "Depremin olu?turdu?u tsunaminin k?y?ya olan etkilerini anlayabilme f?rsat? bulduk. Daha sonra, '?zmir Körfezi'nde bir tsunami ya?an?rsa ne olur' diye bir proje ba?latt?k. Bunun için körfezin içindeki faylar?n do?ru bir ?ekilde ortaya ç?kart?lmas? gerekiyor. Bu zamana kadar ?zmir'in iç ve d?? körfezinin tsunami riskiyle ilgili literatürde tek bir çal??ma var. O da körfezin d???ndaki faylar?n farkl? k?r?lma senaryolar?nda tsunaminin körfez içindeki dalga/su yüksekli?i ile ilgili bilgiler içeren bir bilimsel çal??ma. Körfez içindeki faylar k?r?l?rsa iç ve d?? körfeze etkileri nas?l yans?r bilinmiyordu" dedi.
'TSUNAM? BASKIN HAR?TALARI OLU?TURACAK'
Ege Bölgesi'nde karadaki faylar?n yak?ndan bilindi?ini ancak denizdekiler ile ilgili s?n?rl? say?da çal??ma yap?ld???n? anlatan Doç. Dr. Ökmen Sümer, ?öyle konu?tu: "Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü'ndeki akademisyenlerin 2010'dan beri olu?turdu?u veri seti var. ?ç ve d?? körfezin faylar?n?, onlar?n toplad??? verilerle daha iyi çizmeye çal???yoruz. Amac?m?z, o faylardan olu?abilecek depremlerin büyüklüklerini ve at?m miktarlar?n? daha iyi hesaplayabilmek. ?zmir Fay?'n?n bat? bölümünün denize girdi?i alan ile Uzunada ve Foça faylar?n?, önümüzdeki 2,5-3 ayda çizdikten sonra k?r?lma mekanizmas?yla ili?kili yaratt?klar? at?mdan ne kadar yükseklikte bir dalgadan olu?an tsunami yaratabileceklerini hesaplam?? olaca??z. Bu dalgan?n k?y? ?eritlerine etkisi, geli? aç?s?, koy alanlar?n?n geni?li?i ve derinli?i gibi parametreler önem ta??yacak. 1 metre yükseklikteki bir dalga, S??ac?k'ta 400 metre içeri girdi ve baz? yerlerde 5 metreye yakla?an t?rmanma yükseklikleri yaratt?, 1 insan?m?z hayat?n? kaybetti, çok fazla ekonomik zarar olu?tu. Bunlar? daha önceden simüle ederek, tsunami bask?n haritalar? olu?turmak risklerin azalt?lmas?na da imkan verecek."
'TOPLANMA ALANLARININ GÜVENL??? AÇISINDAN ÖNEM?'
Olu?turulan tsunami bask?n haritalar?n?n ?l Afet Risk Azaltma Planlar?'nda (?RAP) altl?k veriler olarak kullan?labilece?ini ifade eden Doç. Dr. Sümer, "Bir deprem oldu?unda hangi k?y?lar?m?zda ne kadar içeriye su girecek, ne kadar dalga t?rmanma yüksekli?i olacak ve ne kadar alan? etkileyecek, onu belirlemek oldukça önemli. Biliyorsunuz ?zmir'de nüfusun kalabal?k oldu?u alanlar?n önlerinde denize dolgu yap?lan alanlar var. Depremlerde de o alanlar belki de insanlar?n kaçaca?? bo?luk alanlar? olu?turuyor. Ama depremle gelen bir tsunamide k?y?da insanlar?n kaçaca?? alanlar riskli mi, bunlar? görmü? olaca??z. Bu proje bittikten sonra o alanlar?n hangisinin riskli olup olmad??? ortaya ç?kacak. Belki de o alanlardan baz?lar?n? toplanma merkezleri aras?ndan da ç?kartmak zorunda kalaca??z. Deprem olduktan sonra insanlar geni? alanlara kaçacak. Bu alanlar?n seçiminde farkl? parametrelere göre de de?erlendirme yapmam?z gerekiyor. Bunlar için bilimsel veriyle ortaya konmu? say?sal sonuçlara ihtiyaç var" dedi. Tsunami nedeniyle gemicilik faaliyetlerinin sürdürüldü?ü limanlarda da hasar olu?abildi?inin alt?n? çizen Dr. Sümer, bu hasar? önleyebilmek aç?s?ndan haz?rlad?klar? çal??man?n da önemli bir altl?k olu?turabilece?ini kaydetti.
'MAR?NA VE TEKNELER?N HASAR GÖRMEMES? ?Ç?N ÖNLEMLER ALINMALI'
1980'li y?llardan 2000'li y?llara kadar ?zmir Körfezi'nde sadece 2 adet fay belirleme çal??mas? yap?ld???n? fakat bunlar?n günümüz bilimsel verileri anlam?nda çok k?s?tl? oldu?unu belirten Sümer, "2010'dan itibaren özellikle Dokuz Eylül Üniversitesi bünyesindeki Türkiye'nin çok disiplinli bilimsel deniz ara?t?rmalar?n?n yap?labildi?i ilk gemisi olan Koca Piri Reis Ara?t?rma Gemisi ile Deniz Bilimleri Enstitüsü'ndeki akademisyenlerimiz inan?lmaz bir veri seti toplad?. Dünyan?n belki de deniz sismi?i anlam?nda en yo?un çal???lan yeri, ?zmir Körfezi'dir. Bu veriyi toplamak 13 sene sürdü. Gemi giderken arkas?ndan çekti?i bilimsel aletlerle ses dalgalar? göndererek suyun ve alt?ndaki faylar? ortaya ç?kartan sismik yans?ma yöntemi kullan?l?yor. Bu data setini önümüzdeki periyotta birçok bilim insan? ile beraber de?erlendirece?iz. Sonras?nda özellikle körfez içindeki faylar? daha hassas bir ?ekilde haritalayaca??z, mekanizmalar?n? anlayaca??z. Sonra bu faylar?n k?r?lmalar? ile olu?abilecek tsunamiler üzerinden senaryolar olu?turaca??z. Deprem olduktan sonra dalgan?n çekilmesi ve geri gelmesini dü?ündü?ümüzde hem k?y?n?n içindeki bask?nlar önemli hem de nereye kadar geri çekilece?i. Çünkü orada gemicilik faaliyetlerini sürdürdü?ümüz limanlar?m?z var. S??ac?k'ta 185 kilometrelik k?y? ?eridinde 15-20 marina ve bal?kç? bar?na?? çok büyük hasar gördü. Oradaki teknelerde de hasar meydana geldi. Bunlar?n önlenebilmesi ad?na da bizim yapt???m?z bilimsel çal??malar?n ç?kt?lar? önemli hale geliyor" dedi.
'VER?LER YÖNET?MLE PAYLA?ILIYOR'
Gülbahçe ve ?zmir iç körfeziyle ilgili k?s?mdaki bilimsel verilerin üzerinde çal??maya devam ettiklerini ancak Uzunada ve Foça fay? gibi faylar?n oldu?u alandaki yorumlamalar?n daha önce sona erdi?ini ve DEÜ akademisyenleri taraf?ndan yay?nland???n? kaydeden Doç. Dr. Sümer, önümüzdeki 6 ayl?k periyotta iç ve d?? körfezdeki fay verilerini de?erlendirerek tsunami risk eylem plan? için altl?k veri olu?turmaya ba?layacaklar?n? aktard?. Doç. Dr. Sümer, "Deprem bilimciler elimizdeki verilerin hepsini yerel ve merkezi yönetimle payla??yoruz. Sisam-?zmir depremiyle ilgili çal??mam?z? birçok bilimsel toplant?da sunduk, yay?nlad?k. O verileri ve yeni bilimsel çal??malar?m?zdan elde edeceklerimizi çok iyi anlamak, özellikle afet azaltma planlar? içerisinde mutlaka kullanmak gerekir. Bunlar toplant?larda da gündeme s?kl?kla geliyor" diye konu?tu.