2003 y?l?nda Çinli bir eczac? Hon Lik (Han Li) taraf?ndan geli?tirilen ve kullan?c?n?n vücuduna yanmadan nikotin vermeyi amaçlayan elektronik cihazlar, mucidine göre sigaray? b?rakmaya yard?mc? olmay? amaçl?yordu. Halen de böyle zannediliyor. Ancak bu cihazlar?n böyle bir etkisinin kesin olarak kan?tlanmad???n? belirten Kalp Cerrah? Prof. Dr. Bingür Sönmez, günümüzde özellikle gençler taraf?ndan yayg?n kullan?lan e-sigaran?n tehlikelerini ?öyle anlatt?:
S?GARADAN UZAKLA?TIRMIYOR AKS?NE BA?IMLILIK YAPIYOR
Herhangi bir yanma i?lemi olmamas?na ra?men bu cihazlar?n sigaray? and?rmas? ve benzer kullan?m ?ekli nedeniyle “Elektronik Nikotin Da??t?m Sistemi” olarak adland?r?lmas? gerekirken, sempatik göstermek amac?yla “elektronik sigara” veya daha cazip hale getirmek için “e-sigara” olarak adland?r?lm??t?r. 2006 y?l?ndan sonra da ABD ve Avrupa'da herhangi bir kontrole tabi olmadan piyasaya sürülmü?tür. Günümüzde yayg?n kullan?lmaktad?r. E-sigaran?n, sigara içenlerin sigaray? b?rakmalar?na yard?mc? olma potansiyel etkinli?ini gösteren güvenilir bir çal??ma yoktur. Hatta sigara içenler aras?nda e-sigara kullan?m?n?n b?rakma ?anslar?n? azaltt??? da bildirilmi?tir. ?kili kullan?c?lar (tütün ve e-sigara beraber) için risk daha büyüktür. Üstelik tamamen e-sigara ba??ml?s? olanlar da az de?ildir. E-sigara ba??ml?l?klar? gelecekte önemli bir sa?l?k sorunu haline gelecektir. Bu nedenle y?llar içinde çok ciddi zararl? etkilerinin ortaya ç?kaca?? öngörüsü de yanl?? de?ildir.
H?ÇB?R? GÜVENL? DE??L
Bu ürünlerin piyasaya sürüldü?ü ilk y?llarda konuyla ilgili bilimsel yay?nlar?n s?n?rl? olmas?, potansiyel kullan?c?lar?n ve sa?l?k uzmanlar?n?n elektronik sigaran?n potansiyel sa?l?k risklerini sigaraya k?yasla ay?rt etmelerine yard?mc? olmam??t?r. Ancak yap?lan ara?t?rmalar artt?kça sigaray? b?rakmada bir çözümmü? gibi sunulan e-sigaralar?n, yanan sigaralardan daha az zararl? olmad?klar? ortaya ç?km??t?r. Ço?u merdiven alt? olan ve hemen hemen dünyan?n her yerinde yasaklanan bu ürünlerin her markas?n?n kalp ve akci?er için çok tehlikeli oldu?u tespit edilmi?tir. Üstelik ara?t?rmalar üretici firmalar?n mü?teri memnuniyetini art?rmak için ürün modelini yükselttikçe zararl? etkilerinin artt???n? da göstermi?tir.
??TE KORKUTAN GERÇEKLER
2019 y?l?nda elektronik sigara kullan?m?na ba?l? birçok trajik ölümle ilgili haberler ortaya ç?km??t?r. ?ubat 2020 itibar?yla, e-sigara kullan?m?yla ili?kili akci?er hasar? olup 64'ü ölümle sonuçlanan akut akci?er yetmezli?i nedeniyle 2 bin 758 hastaneye yat?? bildirilmi?tir. Hastalar ço?unlukla düzenli olarak e-sigara kullanan ya?? 24 olan gençlerdi. ?lk olgu Mart 2019'da kaydedilmi? olup, en yüksek hastaneye yat?? say?s? Eylül 2019'da bildirilmi?tir. Bu trajik olaylar?n ?????nda, sorunun esas olarak, öncelikle THC (tetrahidrokanabinol) içeren ürünleri kullanan e-sigara kullan?c?lar? aras?nda meydana geldi?i görülmü?tür. Ara?t?rmalar, hastanede yatan hastalar?n kulland??? e-sigara dolum s?v?lar?n?n, mü?teri memnuniyetini art?rmak ve ayr? bir keyif arac? olarak kullan?lmas? için esrar veya kannabidiolden (CBD) türetilen ba??ml?l?k yapan psikoaktif bir madde olan tetrahidrokanabinol (THC) içerdi?ini ve bunlar?n büyük ölçüde karaborsadan sat?n al?nd???n? göstermi?tir. Bu hastalar?n akci?er filmlerinde görülen ve tedavileri çok zor olan akut eozinofilik pnömoni, diffüz alveolar hasar ve lipid pnömonisi saptanm??t?r. Bu sigaralarla yüksek miktar nikotinin birden kana kar??mas?n?n ciddi bir ritim bozuklu?u ile an? ölüm nedeni olabilece?i de aç?klanm??t?r. Pil voltaj? ayarlanabilen baz? e-sigara türleri için voltaj ne kadar yüksekse, e-s?v?n?n s?cakl??? da o kadar yüksek olur. E-sigara cihaz? içindeki buharla?ma s?cakl???ndaki önemli art??, yayg?n olarak kullan?lan iki e-s?v? çözücünün (gliserin ve propilen glikol) termal ayr??mas?na neden olabilir. Her iki solvent de, kan?tlanm?? bir kanserojen güce sahip toksik bir kimyasal olan formaldehite dönü?ür. Son sistem oldu?u iddia edilen baz? ürünlerde pil voltaj?n?n 3.0 V'tan 4.8 V'a ç?kar?lmas?n?n, aerosoldeki formaldehit miktar?n? on kattan fazla art?rarak tütün duman?ndakine benzer bir düzeye neden oldu?unu göstermi?tir. Ba?ka bir çal??mada, e-sigara bobinindeki çok dü?ük miktardaki e-likidin, cihaz?n a??r? ?s?nmas?na neden olabilece?i ve geleneksel sigaraya k?yasla on be? kat daha fazla formaldehit emisyonuna yol açabilece?i gösterilmi?tir. Görülüyorki daha çok keyif verici hale getirerek mü?teri memnuniyetini art?rmak için gösterilen her çaba kanser riskini de art?rmaktad?r.
AROMALARDAK? TEHL?KE!
E-sigara kullan?m?yla ili?kili potansiyel riskin de?erlendirilmesindeki bir ba?ka tehlike de e-s?v?larda bulunan aroma maddelerinin çe?itlili?idir. Özellikle gençler aras?nda çekicili?ini art?rmak için çe?itli modellere renk, tat ve aroma seçenekleri ilave edilmesi e-sigaray? daha cezbedici hale getirerek felaketin boyutlar?n? art?rmaktad?r. Örne?in, kiraz aromal? s?v?lardan üretilen bir aerosolün, tütün duman?ndan daha fazla benzaldehit içerdi?i saptanm??t?r. Benzaldehit, burun ve bo?azda yanma hissi, öksürme ve nefes darl??? hissine neden olan potansiyel bir solunum tahri? edicidir. Tatl? olan e-s?v?lar (ör. ?ekerleme, süt, çikolata aromal?) daha fazla solunum yolu toksik madde olan diasetil ve 2.3-pentandion içerir. Bu bile?ikler solunduklar?nda ciddi akci?er hasar?na neden olarak bron?it geli?imine yol açar. Bu durum da solunum hacminin (vital kapasite) azalmas?na sebep olur.