Yurtta? yeni y?la fiyat art??lar?yla ba?l?yor. Enerji Piyasas? Düzenleme Kurumu (EPDK), 2021’de abone gruplar?na göre elektrik piyasas?nda güvence bedellerine yüzde 11 zam yapt?. Güvence bedelleri; sanayi ve ticarethane için 93.7kWh/TL’den 106.9 kWh/TL’ye, mesken için 33 kWh/TL’den 37.6 kWh/TL’ye yükseltildi. Yak?n zamanda BOTA?’tan da gaza zam gelebilir.
TMMOB Elektrik Mühendisleri Odas? (EMO) Yönetim Kurulu Ba?kan? Bülent Pala, son be? y?lda mesken tarifesinde elektri?in kilovat saatinin yüzde 82.4 zamland???n?, 4 ki?ilik bir hanenin elektrik faturas?n?n ayl?k 94.69 TL’den 172.75 TL’ye yükseldi?ini söyledi.
Elektrik faturas?n?n yüzde 52.3’ü enerji bedeli, yüzde 28.3’ü da??t?m bedeli, yüzde 19.4’ü vergi ve fonlardan olu?tu?unu vurgulayan Pala, “Sektörün 40 milyar dolar?n üzerinde ciddi borç bata?? var. Tarifeler de bu borçtan pay?n? alacak” dedi. Yeni zamlar?n kap?da oldu?unu vurgulayan EMO Ba?kan? Bülent Palaile yükselen faturalar? konu?tuk.
??RKETLERE KÂR YURTTA?A ZAM
- Elektrik da??t?m ve tedarik ?irketlerinin masraflar da yurtta?a yüklenecekti ama tepkiler sonras?nda vazgeçildi, ne diyeceksiniz?
Elektrik da??t?m ve görevli tedarik ?irketlerinin temsil, a??rlama, reklam, sponsorluk, ba??? gibi harcamalar?n?n 5 y?l daha elektrik kullan?c?lar?ndan tahsil edilmesine olanak sa?layan düzenlemeye kar?? kamuoyunda olu?an tepki üzerine Enerji Piyasas? Düzenleme Kurumu (EPDK), sözkonusu tebli? hükmünün kald?r?laca??n? aç?klad?. EPDK’n?n karar? olumlu olmakla birlikte yeterli de?ildir. EMO, da??t?m ?irketlerinin çe?itli harcamalar?n? faturalara yans?tarak yeni gelir kap?lar? elde etmelerini sa?layan Da??t?m Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakk?nda Tebli?e kar?? 2016 y?l?ndan bu yana hem kamuoyunun bilgilendirilmesi için, hem de hukuki platformlarda etkin mücadele veriyor. Üstelik söz konusu tebli?de kamu yarar? ve tüketici aleyhine oldu?u için dava konusu yap?lan hükümler sadece "sosyal harcama, reklam, ba???" gibi giderlerin tarifeye yans?t?lmas?ndan ibaret de de?il.
Net kâr marj? ile ?irketlere fazladan gelir, faturalar?m?za fazladan yük...
Görevli tedarik ?irketlerinin kar oranlar?n? belirleyen, özelle?tirmelerin ba?lad??? günden bu yana sürdürülen Brüt Kar Marj? Oran? yine EPDK Kurul Karar? ile 2021-2025 y?llar?n? kapsayacak ?ekilde 01.01.2021’den itibaren uygulanmak üzere içeri?i de?i?tirilerek Net Kâr Marj? Oran? olarak yay?mland?. De?i?iklik ile halen yüzde 2.38 oran?nda uygulanan Brüt Kar Marj? Oran?, 2021 y?l? ba??ndan itibaren yine yüzde 2.38 ancak Net Kâr Marj? Oran? olarak uygulanacak.
De?i?iklik ile ?irketlerin tüketicilere yapaca?? elektrik enerjisi sat??lar?ndan elde edece?i gelir artacak, ?irketlerin gelir art??? da tüketicilere yük olarak daha da aç?kças? zam biçiminde yans?t?lacak.
20-25 M?LYAR DOLAR ATIL YATIRIM
- Elektrik fiyatlar?, 1 Ekim’den itibaren zaml? olarak uygulamaya girdi. Dört ki?ilik bir ailenin ayl?k 230 kWh üzerinden elektrik tüketim faturas? yüzde 5,75 artarak 163,35 TL’den 172,75 TL’ye ç?kt?. Son 5 y?lda elektrik faturalar? nereden nereye geldi?
Türkiye elektrik kurulu gücü bugün net olarak 95 bin megavata (MW) ula?m??t?r. ?u ana kadarki en yüksek tepe tüketim de?eri ise 49 bin MW olarak gerçekle?ti. Yani kapasitemizin 2 kat?na yak?n yedek gücümüz vard?r. Kurulu gücün en tepe tüketim gücünden makul miktarda fazla olmas? gerekir ama neredeyse 2 kat yüksek olmas? kaynak israf? anlam?na gelir. Zira Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl???’n?n 2017 verilerine göre bin MW’l?k bir enerji santral?n?n maliyeti 1-1.5 milyar dolar aras?nda de?i?mektedir (nükleer santral hariç). Bu durum, elektrik üretim santrallar?nda nereden baksan?z 20-25 milyar dolar?n üzerinde at?l yat?r?m oldu?u anlam?na gelmektedir.
2020 y?l?n?n geride b?rakt???m?z 11 ayl?k dönemi içerisinde elektrik tüketim miktar?m?z?n geçen y?l?n ayn? dönemi ile benzerlik gösterdi?ini, art?? olmad???n? söyleyebiliriz. Elektrik üretiminde ithal kaynak kullan?m?n?n yüzde 44 gibi yüksek bir oranda devam etti?i, özel sektör üretim pay?n?n da yüzde 80’in üzerinde oldu?u görülmekte.
FATURA 94.69 TL’DEN 172.75 TL’YE YÜKSELD?
- Peki mesken elektrik faturas? 5 y?lda nereden nereye geldi?
Elektrik abone say?s? en son resmi verilere göre 43 milyon 600 bini geçmi?tir. Bunun yakla??k 36 milyonu mesken aboneleridir.
Son be? y?lda mesken tarifesinde elektri?in kilovatsaati vergi ve fonlar dahil yüzde 82.2’lik bir art??la 41.17 kr/kWh’ten 75.11 kr/kWh’e ç?kt?. Buna göre ayda 230 kWh (kilovatsaat) elektrik harcayan 4 ki?ilik bir hanenin elektrik faturas? ayl?k 94.69 TL’den 172.75 TL’ye yükseldi.
Ayn? dönemdeki TÜFE art?? oran? yüzde 77.59 olarak gerçekle?irken, mesken tarifesindeki art?? oran? yüzde 82.4 oldu.
TÜFE ORANININ 2 KATI ARTI? VAR
- Sadece haneler de?il, Türkiye’de sanayici de çiftçi de çok pahal? elektrik kullan?yor. Sanayicinin kulland??? elektrik son y?llarda ne kadar artt??
Son be? y?lda sanayi (AG, tek terimli, tek zamanl?) tarifesinde elektri?in kilovatsaati vergi ve fonlar dahil yüzde 134’lük bir art??la 35.27 kr/kWh’ten 82.59 kr/kWh’e ç?km??t?r. Ayn? dönemdeki TÜFE art?? oran?n?n yüzde 77.59 olarak gerçekle?ti?i gözönüne al?n?rsa; TÜFE oran?n?n 2 kat? art?? sözkonusu.
Son 5 y?lda ticarethane (AG, tek zamanl?) tarifesinde elektri?in kilovatsaati vergi ve fonlar dahil yüzde 140’l?k bir art??la 41.52 kr/kWh’ten 99.88 kr/kWh’e ç?km??t?r. EPDK’n?n ayl?k sektör raporlar?n? inceledi?imizde; 2019 Ocak - Eylül dönemi ile 2020 Ocak - Eylül dönemi tar?msal sulamada harcanan elektrik miktar?nda yüzde 30 art?? vard?r. Bu da 2020 y?l?nda ya?ad???m?z kurakl???n ba?ka bir göstergesi olup, tar?msal maliyetlere yans?yacak.
Son 5 y?lda tar?msal sulama (AG, tek zamanl?) tarifesinde elektri?in kilovatsaati vergi ve fonlar dahil yüzde 140’l?k bir art??la 36.59 kr/kWh’ten 88.03 kr/kWh’e ç?kt?.
100 TL’N?N 20 TL’S? VERG? VE FON
- Yurtta?a gelen faturalar?n ne kadar? tüketti?i elektrikten kaynaklan?yor. Bir elektrik faturas?nda, fonlar, TRT pay? da dahil kaç ayr? ücret ödüyoruz?
Tarife bile?enlerinin tan?m, içerik ve tutarlar?n? ?effaf olarak takip etme olana??m?z kalmam??t?r. Vatanda?lar?n kay?p-kaçak bedelleri konusunda hukuki kazan?m elde etmelerinden sonra 2016 y?l?nda faturalar?m?zdaki kay?p kaçak bedellerini gizlemek üzere enerji bedeli, da??t?m bedeli ile vergi ve fonlar’dan olu?an torba fatura dönemine geçilmi?tir.
Bu uygulamadan sonra bu defa da??t?m ?irketlerinin yüksek karlar elde etmesine olanak sa?layan da??t?m bedeli konusunda Odam?z?n öncülü?ünde yürütülen çal??malar üzerine 2019 Temmuz ay?nda enerji ve da??t?m bedelleri enerji tüketim bedeli ad? alt?nda birle?tirilerek gizlenmi?, böylece karart?lm?? fatura dönemine geçilmi?tir. Ekim 2020 dönemi mesken abone grubu (AG tek zamanl?) elektrik faturas?n?n yüzde 52.3’ü enerji bedeli, yüzde 28.3’ü da??t?m bedeli, yüzde 19.4’ü vergi ve fonlardan olu?uyor.
Ödedi?imiz her 100 TL’lik faturan?n yakla??k 20 TL’si vergi ve fonlardan olu?uyor. Elektrik da??t?m ?ebekesine verilen elektrik miktar?n?n son 2 y?ld?r 250 milyar kWh civar?nda oldu?u göz önüne al?nd???nda, faturalar?m?zda 1 kuru?luk bir oynama (artma, azalma) y?ll?k toplam 2.5 milyar TL’lik rakama denk gelmektedir. Örne?in da??t?m bedeline yap?lacak 1 kuru?luk zam, da??t?m ?irketlerine 2.5 milyar TL gelir sa?layacakt?r. Veya vergi ve fonlarda 1 kuru?luk art?? devletin fazladan 2,5 milyar TL vergi geliri elde etmesi anlam?na gelmektedir. Bu nedenle EMO olarak biz her tarife dönemi halk?m?z?n ç?karlar?n? koruma ad?na çok s?k? incelemeler yapmaktay?z.
Ocak 2016’dan bu yana elektrik faturalar?m?zdaki da??t?m bedeli yüzde 80 artt?. Da??t?m ?irketlerinin hangi gideri bu süre içerisinde yüzde 80 artt??
ÖZELLE?T?RME B?ZE KARANLIK OLARAK GER? DÖNMÜ?TÜR
- Kur art???yla birlikte hemen her alanda zamla kar??la?t?k. Elektri?i bu kadar yüksek fiyatl? kullanmam?z? neye ba?l?yorsunuz? Burada özelle?tirmelerin etkisi de söz konusu mu?
Elektrik enerjisi kurulu altyap?m?zda 20-25 milyar dolar civar?nda at?l yat?r?m var. Türkiye Bankalar Birli?i 10 Eylül 2019 tarihli Do?algaz Santrali Kredilerine ?li?kin Kamuoyu Duyurusu ile sektörün toplam 47 milyar dolar borcu oldu?unu, bunun 8 milyar dolar?n?n da??t?m ?irketlerine ait oldu?unu bildirmi?tir. Bu y?l içerisinde enerji sektörü firmalar?n?n d?? borçlar?nda kayda de?er bir eksilme olamad?.
2001 y?l?nda ç?kart?lan Elektirk Piyasas? Kanunu ile elektrik da??t?m sektörü tamamen özelle?tirilmi?, kamunun üretim sektöründe yeni yat?r?m yapmas? engellendi. Üretildi?i noktadan en ücra kö?edeki tüketim noktas?na kadar ulusal planlama gerektiren elektrik sektörü üretim, iletim ve da??t?m olarak üçe bölünmü?tür. Üretim alan?nda her isteyene, istedi?i teknoloji ve istedi?i kaynakla üretim yapabilmesinin kanallar? sonuna kadar aç?lm??t?r. Elektrik talep tahminleri ETKB taraf?ndan EMO’nun uyar?lar?na ra?men y?ll?k yüzde 7’nin üzerinde sürekli artacakm?? gibi haz?rlanm??t?r. Elektri?in piyasa fiyat?n?n kWh ba??na 7 centin üzerinde olaca??n?n garantileri verilmi?tir. Son y?llarda dolar - TL kuru aras?ndaki makas?n aç?lmas?, talep daralmas? gibi etkenlerle sektör, alt?ndan kalkamayaca?? borçlar?n alt?na girdi.
Da??t?m taraf?nda da gelirlerinin yüzde 80’ini da??t?m bedellerinden kazanan ?irketler yeterince denetlenmemi?, kamu tekeli kald?r?lm?? yerine özel tekeller getirildi. Kay?p kaçak bedelinin abonelerden tahsil edilerek ?irketlere aktar?lmas?na devam edilmi?tir. Ayr?ca EÜA?’?n toptan elektrik bedellerinde yap?lan indirimler vatanda?a yans?t?lmak yerine bu ?irketlere do?rudan gelir olarak aktar?lm?? ama buna ra?men sektör borç bata??na sapland?.
AKP iktidar? kamuya ait olan tekel durumundaki elektrik altyap?s?n?n üretim ve da??t?m ayaklar?n? sudan ucuza özel ?irketlere devretmi?tir. Yetmemi? özelle?tirme borçlar?n? ödesinler diye bizim mevduatlar?m?z? bu ?irketlere bedava kredi olarak kulland?rtm??, üstüne yurtd???ndan döviz borçlanabilmeleri için her türlü garantinin verilmesini sa?lam??t?r. ?irketlere üretim taraf?nda ayr?, da??t?m taraf?nda ayr? ola?anüstü destekler verilmi?tir. Ortada halen ödenmemi? 40 milyar dolar?n çok üzerinde bir borç vard?r. ?imdi de birtak?m fonlarla bu borçlar kamuya yani bize aktar?lacak, ?irket bilançolar? temizlenecek ve yeniden sat??lar? sa?lanacakt?r. Alt?n kural burada i?lemektedir; “ödetmezsen, ödersin!” Elektrik özelle?tirmesi bize borç yükü ve karanl?k olarak geri döndü.
- Yak?n vadede elektri?e yeni bir zam bekliyor musunuz?
Bize göre elektri?e zam de?il indirim yap?lmas? gerekiyor. EMO y?llardan beri özelle?tirmelere kar?? mücadele verdi veriyor, bu zamana kadar uyar?lar?m?z dikkate al?nsayd?, ?imdi tarifelerdeki indirimleri konu?uyor olurduk.
Da??t?m ?irketlerinin çok s?k? denetlenmesi, kay?p-kaçak oranlar?n?n azalt?lmas?, hizmet kalitelerinin art?r?lmas?, fosil yak?tl? santrallara yerlilik-millilik, enerji aç??? gibi bahanelerle verilen desteklerin kesilmesi, YEK suiistimalinin önlenmesi elektrik faturalar?m?zda hat?r? say?l?r bir iyile?tirme sa?layacakt?r.
Bunlar yap?lmadan sözde maliyet bazl? faturaland?rma gerekçesi ile yap?lacak zamlar?n tümü; say?lar? 1700’ü bulan lisansl? elektrik üretim ?irketlerinin ve 21 da??t?m bölgesini i?leten, aralar?nda karma??k ortakl?k ili?kileri bulunan 17 ?irketin fonlanmas? anlam? ta??yacakt?r.
2.5 M?LYONDAN FAZLA MESKEN ABONES? YARDIM ALIYOR
- Bu dönemde milyonlarca ki?i i?siz kald? ya da gelirinden oldu. Faturas?n? ödeyemeyen vatanda?lar?n say?s? konusunda bir veri var m?, bu oran art?yor mu?
Elektrik tüketim deste?i uygulamas? bildi?iniz üzere 1 Mart 2019 tarihinde ba?lam??t?r. Bugün 2.5 milyondan fazla mesken abonesinin tüketti?i elektri?i ödeyecek gücü olmad??? için bu destekten faydaland???n? biliyoruz.
Ayr?ca 2019 y?l?nda 4 milyondan fazla fatura zaman?nda ödenemedi?i için kesme i?lemi uyguland?. Covit-19 Pandemisi’nin sa?l???n yan? s?ra ekonomik aç?dan da y?k?c? etkileri oldu?unu biliyoruz. Elektrik borçlar? yüzünden tarlas?n? sulayamayan çifçilerin say?s? da az?msanmayacak kadar çok, ancak elimizde 2020 y?l?n? de?erlendirebilece?imiz resmi veriler henüz yok.
BORÇ YÜKÜ YURTTA?IN SIRTINDA
- ?u anda sektörünüzün ya?ad??? en can al?c? sorunlar nelerdir, acil at?lmas? gereken ad?mlar? s?ralar m?s?n?z?
Sektörün 40 milyar dolar?n üzerinde ciddi bir borç bata?? vard?r. Bu borç yükü bizim s?rt?m?zdad?r, dolay?s?yla, tarifeler de bu borçtan pay?n? alacakt?r. ?thal kaynak ba??ml?l??? çok yüksek oranda devam etmektedir. Bunlar?n yan? s?ra önemli can al?c? sorunlar ?öyle s?ralanabilir:
Meteorolojik kurakl??a ba?l? olarak su gelirlerinin dü?me tehlikesi. Elektrik da??t?m ?irketlerinin toptan elektrik fiyatlar?, kay?p-kaçak bedelleri, kalite indikatörü vs. gibi farkl? kalemlerden sürekli fonlanmas?. YEKDEM’in suiistimal edilmesi. Kömürlü termik santrallar?n çevre ve insan sa?l???n? hiçe sayarak çevre mevzuat?na ayk?r? çal??t?r?lmas?. Kömür ve do?algaz santrallar?n?n al?m garantileri ya da kapasite mekanizmas? gibi gerekçelerle fonlanmas?. Öz tüketime yönelik güne? enerjisi kullan?m?n? özendirici ad?mlar?n yetersizli?i. Hepsinden önemlisi de Enerji Verimlili?i Kanunu’nun gereklerinin yerine getirilmemesi, sürekli ertelemeler yap?lmas?, enerji tasarrufu ve verimlilik uygulamalar?n?n yeterince desteklenmemesi.
3 MÜHEND?STEN B?R? ??S?Z
- Bu dönemde üyelerinizden ne tür ?ikayetler al?yorsunuz?
Her ?eyden önce 8 bin 134’ü kad?n olmak üzere, 67 bin 218 üyemizin ayn? zamanda ülkemizin yurtta?lar? oldu?u gerçe?ini hat?rlatmak gerek. Bu y?l?n Mart ay? içerisinde Odam?z?n 11 bine yak?n üyesini tarayarak, 5 bin üye ile yapt??? anketin sonuçlar?na göre her 3 mühendisten birinin i?siz oldu?unu, kad?n üyelerde bu oran?n yüzde 42’ye yükseldi?ini görüyoruz.
Üyelerimizin i?sizlik sorunu d???nda, meslek d??? i?lerde çal??ma, dü?ük ücret, i? güvencesinin olmamas?, esnek çal??ma, SGK primlerinin dü?ük ücretler üzerinden ödenmesi, kad?n üyelerimiz için cinsiyete göre ücret ve i? pozisyonu farkl?l??? gibi yo?un emek sömürüsü ?ikayetleri ilk s?ralarda. Ayr?ca mesleki yetersizlik sorunlar?, siyasi bask? ile kadro atamalar?, kamuda tayin ve sürgünleri de s?ralayabiliriz.
Meslek alan?m?z ölümcül kazalar?n s?kl?kla gerçekle?ti?i bir aland?r. Meslek alan?m?zla ilgili yetkilendirmeler yap?l?rken kamu/toplum sa?l??? ve güvenli?i ile do?rudan ilgili olan bir alanda ilgili bakanl?k ve kurumlar?n EMO nun görü? ve önerilerini dikkate almalar? gerekir ancak, i?birli?i konusunda ço?u kez yeterince istekli davrand?klar?n? göremiyoruz.
Elektrik ile ?lgili Fen Adamlar?n?n Yetki, Görev ve Sorumluluklar? Hakk?nda Yönetmelik kapsam?nda faaliyetlerini yürüten teknisyen, tekniker, yüksek tekniker ve teknik ö?retmenlere ?? Ekipmanlar?n?n Kullan?m?nda Sa?l?k ve Güvenlik ?artlar? Yönetmeli?i kapsam?nda yetkilendirmeleri yap?l?rken, bilime tekni?e ve mevcut mevzuata uygun düzenlenme yap?lmas? için halen Aile, Çal??ma ve Sosyal Hizmetler Bakanl??? ile görü?melerimizi sürdürüyoruz
Bunlar d???nda enerji alan?na özel olarak; 21 da??t?m bölgesinde, ?irketler aras? beklenti ve bölgesel farkl?l?klar Serbest Mü?avir Mühendislik hizmeti veren üyelerimiz için büyük s?k?nt?lara sebep oluyor. Örne?in trafo tesislerinin hepsinde yüksek gerilim (YG) i?letme sorumlusu olma zorunlulu?u, kamu yarar?na, can ve mal güvenli?i için zorunluluk olmas?na ra?men da??t?m ?irketlerinin ve i?letme sahiplerinin bu konuya yeterince önem verdiklerini söyleyemiyoruz.
- Gelirler azal?rken faturalar her geçen gün art?yor. Faturalar?n dü?ürülmesi için devlet hangi ad?mlar? atmal??
Devletin ataca?? en önemli ad?m 2007 y?l?nda ç?kart?lan 5627 say?l? Enerji Verimlili?i Kanunu (EVK) kapsam?nda Bina Enerji Performans? Yönetmeli?i’ne göre binalarda enerji ?sraf?n?n önlenmesi ve enerjinin etkin kullan?lmas?n? sa?lamakt?r. Tüm binalar için Enerji Kimlik Belgesi (EKB) uygulamas? 2011 y?l?ndan itibaren zorunlu hale getirilmi?, 2011 y?l?ndan önce iskan al?nm?? binalar için ise 2017 y?l?na kadar süre verilmi?tir.
Ülkemizde binalar?n çok büyük bölümü 2011 y?l?ndan önce yap?lm?? oldu?undan ?s? yal?t?mlar?n?n çok kötü durumda oldu?u bilinen bir gerçektir. Maalesef bugüne kadar EVK’n?n gereklerini yapmak yerine sürekli erteleme yolu seçilmi?tir.
En son verilere göre 2011 y?l?ndan önce iskan alm?? yakla??k 9 milyon binan?n sadece 309.417 adeti, yeni binalar?n da 879.339 adeti EKB alm?? durumdad?r. EKB almas? gereken toplam bina say?m?z?n 10 milyon civar?nda oldu?u göz önüne al?n?rsa, bina stokumuzun enerji verimlili?ini art?rmak bak?m?ndan yüzde 10’luk bir ilerleme sa?lanmas?, 13 y?ld?r binalar?n ?s? yal?t?m? konusunda ciddi bir ad?m at?lmad???n? göstermektedir. ?ktidar?n enerji ithalat?, cari aç?k konusunda en önemli s?nav? binalar?m?z?n ?s? yal?t?mlar?n?n iyile?tirilmesiydi maalesef iktidar, yal?t?ms?z binalarda petrol, kömür, do?algaz ithalat? ile dolarlar?m?z?n yak?l?p küllerinin havaya savurulmas?n? seyretmeyi tercih ediyor. Bu alanda; En k?sa sürede binalar?m?z?n enerji verimlili?ini art?rmak üzere; kat maliklerine ve bina yal?t?m malzemeleri üretim ve montaj sanayisine gerekli desteklerin verilmesi sa?lanmal?. Enerji verimlili?i sa?layan tüm ürünlerin, KDV, ÖTV uygulamalar?nda iyile?tirme yap?lmal?, bu ürünleri sat?n almay? tercih edenler ve üreticiler desteklenmeli. Enerji tüketiminin yo?un oldu?u sanayi alanlar? yerine katma de?eri yüksek alanlara geçi? yollar? ulusal bir politika olarak benimsenmeli. Kamuda saray, rezidans, külliye gibi yerle?keler yerine i?levsel amaca dönük, ergonomik yap?la?malar tercih edilmelidir.