Kuzeydo?a Derne?i Ba?kan?, Utah ve Koç üniversiteleri ö?retim üyesi Doç. Dr. Ça?an ?ekercio?lu, Türkiye’deki akbaba türleriyle 2004 y?l?ndan beri yapt??? çal??mada, ‘do?an?n çöpçüsü’ akbabalar?n, soyu tükenmeye meyil oran?n?n geçen 15 y?lda yüzde 39’dan yüzde 68’e ç?kt???n? belirledi.
Kuzey Do?a Derne?i Ba?kan? Doç. Dr. Ça?an ?ekercio?lu’nun, ‘do?an?n çöpçüsü’ olarak adland?r?lan akbabalar üzerine 2004’ten beri yapt??? ara?t?rma, bu le?çi türün, dünyada soyu en tehlikedeki ekolojik ku? grubu oldu?unu ortaya ç?kard?. 2016’da yeniden tekrarlanan çal??mada, geçen 12 y?lda akbabalar?n, durumlar? en h?zla kötüye giden ku? türü oldu?u belirlendi.
Doç. Dr. Ça?an ?ekercio?lu, akbabalar?n ekosistemden kaybolmas?n?n, le?lerin do?ada daha uzun süre kalmas? ve say?lar? artan köpek ve s?çanlardan dolay? kuduz gibi hastal?klar?n da artmas? anlam? ta??d???n? söyledi. Doç. Dr. ?ekercio?lu, Kuzeydo?a Derne?i olarak Türkiye’deki dört akbaba türünün ara?t?r?lmas? ve korunmas? için 12 y?ld?r mücadele verdiklerini kaydetti.
15 TÜRDEN 13’Ü TEHL?KEDE
2004’ten bugüne akbaba türleriyle ilgili maalesef olumlu bir geli?me olmad???n? belirten Doç. Dr. ?ekercio?lu, 15 eski dünya akbaba türünden 8’inin soyunun kritik tehlikede, yani yok olman?n e?i?inde oldu?unu, 3’ünün soyunun tehlikede, 2’sinin de soyunun tehlikeye girmek üzere oldu?unu söyledi. Doç. Dr. ?ekercio?lu, 15 türden sadece 2’sinin durumunun iyi oldu?unu belirtti.
TÜRK?YE’DE DÖRT TÜR
Akbabalar?n da içinde oldu?u le?çil ku? türlerinden soyu tükenmeye meyilli oran?n?n geçen 15 y?lda yüzde 39’dan yüzde 54’e ç?kt???n? belirten Doç. Dr. ?ekercio?lu, akbaba türleri içinse bu oran?n yüzde 68 oldu?unu dile getirdi. Dernek olarak Türkiye’de ‘küçük akbaba’, ‘sakall? akbaba’, ‘k?z?l akbaba’ ve ‘kara akbaba’ üzerine çal??malar yapt?klar?n? belirten Doç. Dr. ?ekercio?lu, küçük akbaban?n Türkiye’de görülen 4 tür akbabadan en küçü?ü ve dünya çap?nda soyu en tehlikede olan tür oldu?unu vurgulad?.
KARS VE I?DIR YA?AM ALANI
Akbabalar?n hayvan le?leri, çöpler, di?er ku?lar?n yumurtalar?, ufak omurgal?lar ve küçük böceklerle beslendi?ini belirten Doç. Dr. Ça?an ?ekercio?lu, “Hindistan’da kullan?lan diklofenak ve ketoprofen içerikli ilaçlardan kaynaklanan zehirlenmeden dolay?, dünyadaki nüfusu h?zla dü?en küçük akbaba ülkemizde hala düzenli üremektedir. Kars ve I?d?r illerindeki Arpaçay Kanyonu ve Aras Vadisi küçük akbaban?n Do?u Anadolu Bölgesi’ndeki önemli ya?ama alanlar? aras?nda. Ancak bu alanlar?n ikisinin de herhangi bir koruma statüsü bulunmamaktad?r” dedi.
KÜÇÜK AKBABA EN HIZLI KÖTÜYE G?DEN TÜR
Küçük akbabalar?n dünyadaki 11 bin ku? türü aras?nda bir y?l içerisinde Dünya Soyu Tehlikede Türler Listesinde üç basamak dü?en sadece birkaç türden biri oldu?unu anlatan Doç. Dr. ?ekercio?lu, “Daha da önemlisi, küçük akbaba Türkiye’deki tüm ku? türleri aras?nda durumu küresel boyutta en h?zla kötüye giden ku? türüdür. Kuzeydo?a Derne?i, Utah Üniversitesi ile Tar?m ve Orman ??leri Bakanl??? Do?a Koruma Milli Parklar Genel Müdürlü?ü (DKMP) i?birli?iyle Türkiye’de ilk kez takip edilen ve dünya çap?nda soyu tehlikede olan küçük akbabalar?n k?talararas? yolculuklar?n? izledik” dedi.
VER?C?YLE TAK?P ED?LD?
Doç.Dr. ?ekercio?lu, Türkiye’de küçük akbabalara ilk kez tak?lan GPS/GSM vericileriyle, gittikleri her ülkeden biyologlara cep mesaj? atarak dakika dakika GPS konumlar?n?, yüksekliklerini ve h?zlar?n? bildirdi?ini söyledi. Doç. Dr. ?ekercio?lu, Ardahan’da 24 Haziran 2013’te verici tak?lan küçük bir akbaban?n, bir y?ldan k?sa süre içinde 50 bin kilometreden fazla seyahat etti?ini belirlediklerini kaydetti.
12 KÜÇÜK AKBABA 20 ÜLKE GEZD?
Türkiye ve Etiyopya’da verici takarak takip ettikleri 12 küçük akbaban?n, 2012 y?l?ndan bu yana toplamda 400 bin kilometreden fazla uçtu?unu, 20 ülkeye gitti?ini belirten Doç. Dr. ?ekercio?lu, “Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, ?ran, Irak, Suriye, Lübnan, Filistin, ?srail, Ürdün, Suudi Arabistan, Yemen, Cibuti, M?s?r, Etiyopya, Kenya, Somali, Eritre ve Sudan’? geçtiler. Göç esnas?nda h?zlar? yer yer saatte 106 kilometreyi geçen küçük akbabalar, bazen deniz seviyesinden 8 bin metre yüksekli?e, yani Everest Da??’n?n yüksekli?ine kadar ç?kt?lar” dedi.
B?R GÜNDE 407 K?LOMETRE
Küçük akbabalar?n bazen günde 407 kilometre göç etti?ini anlatan Doç. Dr. ?ekercio?lu, “Küçük akbabalar ilkbahar göçlerinde 4 bin 351 ile 10 bin 983 kilometre, sonbahar göçlerinde 2 bin 986 ile 6 bin 575 kilometre katediyor. Küçük akbabalardan 6 y?ld?r takip etti?imiz Logiya, 15 ülkeden geçti, 100 bin kilometreden fazla yol kat etti. ?ran- Etiyopya aras?nda 12 kez göç etti” dedi.
B?R? VURULDU, B?R? ZEH?RLEND?
Doç. Dr. ?ekercio?lu, küçük akbabalar?n Türkiye’de do?al üreme alanlar?n?n h?zla yok edildi?ine de?inerek, “Küçük akbabalar? takip ederken, onlar?n soylar?n? tehdit eden faktörleri de bizzat gözledik. Maalesef takip etti?imiz ‘I?d?r’ isimli akbaba Etiyopya’da vurularak, ‘Arpaçay’ adl? akbaba ise Irak’ta zehirlenerek öldürüldü” dedi.
AKBABA LOKANTASI KAPANDI
Tar?m ve Orman Bakanl??? ile i?birli?iyle I?d?r Ye?il Ku?ak Kent Orman? içerisinde Türkiye’nin ilk Akbaba Lokantas?’n? olu?turduklar?n? belirten Doç. Dr. ?ekercio?lu, “Yerle?im yerlerine uzak, akbabalar?n üredikleri Aras ve Arpaçay kanyonlar?na yak?n ve bir alana b?rak?lan kasap at?klar? ve hayvan le?leri, hem nesilleri tehlikede olan akbabalar için do?al besin olacak, hem de akbabalar? görmeye gelen do?a turistlerini bölgeye çekti. Ancak ?u an akbaba lokantas?n?n bulundu?u alan ba?ka bir kuruma devredildi?i için hizmet verememekte” diye konu?tu.
AKBABA TUR?ZM?
Doç. Dr. ?ekercio?lu, Türkiye’nin 4 akbaba türünün de ya?ad??? Aras ve Arpaçay kanyonlar?na yak?n bölgenin, Güney Afrika’dan Meksika’ya birçok ülkede y?llard?r faaliyette olan akbaba lokantalar?n? ilk kez Türkiye’de kurmak için en iyi nokta oldu?unu söyledi. Doç. Dr. ?ekercio?lu, “Türkiye’den, Bulgaristan akbaba lokantas?na do?a turlar? düzenleniyor ve oraya döviz gidiyor. Do?a turizmi Do?u Anadolu için önemli bir gelir kayna?? olabilir. I?d?r’da bir Akbaba Lokantas? kurulmas?, yollarda çarp?lan ya da kendi kendine ölen hayvanlar?n (at, e?ek, köpek, yaban domuzu vb.) toplan?p bu alana b?rak?lmas?, yerli ve yabanc? yaban hayat? foto?rafç?lar?n? buraya çekecektir” dedi.
SAKALLI, KIZIL ve KARA AKBABALAR DA TAK?PTE
Sakall? ve k?z?l akbabalar?n takip edildi?ini vurgulayan Doç. Dr. Ça?an ?ekercio?lu, son çal??man?n da Türkiye’nin en büyük kanat aç?kl???na sahip olan kara akbaba üzerine oldu?unu kaydetti. 3 metreye varan kanat aç?kl???yla üremek için ya?l? a?açlar? seçen kara akbaban?n bir yuvas?n? daha Kars- Sar?kam?? ormanlar?nda tespit ettiklerini belirten Doç. Dr. ?ekercio?lu, “Düzenli olarak takip etti?imiz yuvadan her y?l bir yavru sa?l?k ?ekilde ayr?l?yor. Üçüncü y?l?na giren yuva halen aktif. Bu yuva ve sakinleri, ABD National Geographic belgeseli Vah?i Cennetler: Türkiye’nin de konusu olarak Kars Sar?kam?? orman?n? da dünyaya tan?tt?” dedi.