Üniversite s?nav?na haz?rlanan baz? gençler, dikkat eksikli?i ve hiperaktivite bozuklu?una ba?l? olarak k?rm?z? reçeteli ilaçlar? kullan?yor. Gençlerden baz?lar?, psikiyatrist kontrolünde belirlenmi? tedavi plan?na uygun dozda ilaçlar? kullan?rken, baz?lar? kendi te?hislerini koyarak, ilac? temin ediyor. Birçok genç, s?nav ve ödev gibi performans gerektiren aktivitelere haz?rlan?rken, tan?s? koyulmu? dikkat bozukluklar? olmasa da verim alabilme umuduyla bu ilaçlar? elde etmeye çal???yor. Uzmanlar, bu uyar?c? ve dikkat art?r?c? ilaçlar?n içerdi?i kimyasal maddeler nedeniyle ba??ml?l?k olu?turabilece?i konusunda gençleri uyar?yor.
Reçetesiz kullan?mda yan etkilere neden olan uyar?c? ilaçlar hakk?nda uyar?larda bulunan Ege Üniversitesi Madde Ba??ml?l??? Toksikoloji ve ?laç Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Hakan Co?kunol, "Kullan?mla ilgili birtak?m mitler ve dü?ünce kal?plar? da olu?uyor. Bu dü?ünce kal?plar? a??zdan a?za dola??p, ilaç kullan?m?n? gençler aras?nda yayg?nla?t?rabiliyor. S?nav dönemlerinde dikkatle ilgili sorunlar?n çok kafaya tak?lmas?, bir süre sonra o ki?ilerin bu ilaçlar? elde etmek için bir tak?nt?l? çabaya girmelerine neden oluyor. Bu çaba da ilac?n etkisinin bir süre sonra yeterli olmamas?na sebebiyet veriyor. Dü?ük dozlarda ba?lay?p, giderek sorunlar? kafaya takt??? için dozlar art?yor. Bu da ba??ml?l??a neden oluyor" dedi.
'KALICI Ö?RENME BECER?S?N? OLUMSUZ ETK?L?YOR'
?laçlar?n, ders çal??maya yönelik performans? art?rabilmek ve daha uzun süre ders çal??ma sa?layabilmek için kullan?lan uyar?c?lar oldu?unu aktaran Prof. Dr. Co?kunol, "Ayn? zamanda bu ilaçlar canl?l?k da verdi?i için gece uykusunu etkiliyor ve geceler boyu az uykuyla çal??abilmeyi sa?l?yor. Bu ilaçlar ile ilgili en önemli dezavantaj kullan?mlar?n?n t?bbi nedene ba?l? olmamas? durumunda ortaya ç?kabilecek olan yan etkiler. ?laç kullan?l?rken bir süre sonra dikkatin daha fazla da??lmas? ?eklinde, her alanda performans?n bozulmas? ?eklinde bir durum ortaya ç?kartabiliyor. Uzun süre uykusuzluklar ö?renme becerisini de olumsuz yönde etkiliyor ve ki?ilerde kal?c? ö?renme durumu bozuluyor. Mant?kl? karar verme durumu bozuluyor. Bu tür uyar?c?lar konusunda gençlerin çok dikkatli olmas? ve bir hekim taraf?ndan verilmedi?i zaman kullanmamalar? gerekiyor. Bizim gördü?ümüz vakalar, ilaç kullan?m?n?n fazla oldu?unu dü?ündürtüyor" diye konu?tu.
'D?KKAT BOZUKLU?U TESP?T ED?LMEL?'
Özellikle lise son s?n?fta ya da üniversitelerde performans gerektirecek s?navlar öncesinde ilaçlar?n çok s?k kullan?ld???n? anlatan Co?kunol, "Hepimizde üç a?a?? be? yukar? belli bir dikkat eksikli?i vard?r. Birtak?m s?navlarda dikkat hatas?n? belli bir oranda yapmak çok normaldir. Yorgunluk oldu?u zaman dikkatin bozulmas? çok do?ald?r. O nedenle de böyle bir ?eyin ne kadar?n?n do?al oldu?unu ne kadar?n?n do?al olmad???n? mutlaka bir uzmanla konu?mak gerekiyor. Uzmanlar ilaç tedavisine gerek olup olmad???na karar vermeli. ?laçlar?n verdi?i enerji asl?nda bizim zihnimizin enerjisi. Biz bunu çok yüksek dozlarda kullanmaya ba?lad???m?z zaman beynimizde olan de?i?iklikler, ilac? kullanmad???m?z zamana daha içine kapan?k, daha mutsuz, daha çok yemek yiyen ki?iler olmam?z? sa?l?yor. Ki?i giderek daha fazla miktarda ilaç kullan?yor, bu tolerans denilen durumu olu?turuyor. Ki?i sürekli ilac? istiyor, ba??ml?l?k olu?uyor" dedi.
Ki?ide ancak gerçek anlamda dikkat eksikli?i varsa bu ilaçlar?n kullan?lmas? gerekti?ine dikkat çeken Prof. Dr. Hakan Co?kunol, "Aksi takdirde, sadece bir s?navdaki performans? yükseltmek için bir ilac?n kullan?lmas?n? asla önermiyorum. Dikkat eksikli?i oldu?unda, durumu tedavi etti?i için doz da artm?yor. Hekimlerin tan?y? koydu?u durumlarda ba??ml?l??? görmüyoruz, dikkat eksikli?i olmayan ve bunu tak?nt? gibi kullanan ki?ilerde ba??ml?l?k görüyoruz. Ki?iler kendilerinde dikkat eksikli?i oldu?una kendilerini ve çevresindekileri ikna edip, reçetelendirip, bu ilaçlar? temin edebiliyorlar. ?llegal bir pazar da olu?abiliyor, ba?kalar?n?n reçetelerini ücret vererek alabiliyorlar" diye konu?tu.
'?LAÇ A?LE ?Ç?N KAÇAMAK NOKTASI OLUYOR'
Etüt merkezinde görev yapan psikolog Evrim Altun da "Aile çocu?u gözlemledi?inde bir dikkat eksikli?i görüyorsa bir uzman görü?ü al?p ilaç yazd?r?yorlar. Ama ço?unlukla aileler bunu bir kaçamak noktas? olarak görüyor, çocu?un ba?ar?s?zl???n? dikkat eksikli?ine ba?l?yorlar. Özellikle s?nav dönemindeki çocuklarda bu tip ilaçlar?n kullan?m? yayg?n. Ortaokul ve ilkokulda liseye giden çocuklara göre dikkat eksikli?i daha yayg?n görülüyor; çünkü bu ya?lardaki çocuklarda stres yönetimi zay?f olabiliyor. Hem frontal lobun daha az geli?mesi ve sosyal becerilerinin dü?ük olmas? nedeniyle bu becerileri zay?f oluyor. Aileler çocuklar?n? gözlemlemeli ve ö?retmenleri ile ileti?im halinde olmal?lar. ?laç kullan?m? konusunda karar? verecek olan ki?i, çocu?un tepkilerine ba?l? olarak gözlem yapan psikiyatrist veya psikologdur. Dikkat eksikli?i sorunu devam eder nitelikteyse ilaç kullan?m? gerekli olabiliyor" dedi.
'B?R SÜREÇTE KULLANILIP VAZGEÇ?LECEK ÜRÜN G?B? GÖRÜLMES? HATA'
S?nav arifesindeki çocuklar?n ailelerinde de ilaca yönelme oldu?unu söyleyen ?zmir Eczac?lar Odas? Ba?kan? Tuncay Say?lkan ise ?unlar? söyledi:
"Bunlar k?sa süreli kullan?l?p b?rak?lmas? mümkün olmayan ilaçlar. Kimyasal özellikleri dolay?s?yla ba??ml?l?k yapabilirler. E?er bir psikiyatristin kontrolünde de?ilse bir tedavi plan?yla uygulanm?yorsa sadece bir s?nav sürecinde kullan?l?p sonra vazgeçilecek bir ürün gibi görülmesi büyük hata olur. Anne- babalar çocuklara iyilik yapmak isterken, onlar? bir tehlike içine sokuyor olabilirler. Gerçekten dikkat bozuklu?u te?hisi konmu? bir çocuksa zaten hekim kontrolünde ilaçlar? düzenli kullanacakt?r. Geçmi?te, parayla al?nan ilaçlarda daha s?k al?nabilme durumu vard?. Ama ?imdi Sa?l?k Bakanl??? bir önlem ald?, renkli reçeteye geçildi, elinizdeki ilaç bitmeden yeni bir kutu alam?yorsunuz. Bu anlamda biraz daha kontrollü bir tüketim sa?land?. Tek problem, velilerin kula?a ho? gelen çocu?un bu ilaçlar? kullanarak potansiyelinin üstüne ç?kmas? gibi sempatik görünen söylemlere kanmay?p çocu?un sa?l??? ile ilgili bir tehdit yaratmamalar?, riske atmamalar? daha do?ru olur. Bu ilaçlara k?rm?z? reçete d???nda ula??lam?yor, kullanm?? birinden temin ediyor olabilirler. Bu hiç sa?l?kl? de?il, çok dikkatli olmak laz?m. Zaten ba??ml?l?k yapma ihtimali yüksek oldu?u için bu ilaçlar k?rm?z? reçete ile veriliyor. Hekim tavsiyesi olmadan kullanmay? b?rak?n, hekimin sa?lad??? tedavi ?emas?n?n d???na bile ç?k?lmamas? laz?m."
‘YAN ETK?LER? OLDU?U ?Ç?N KULLANMAK ?STEMED?M’
Odaklanma s?k?nt?s? oldu?unu; ancak ilaç kullanmad???n? anlatan, ikinci kez üniversite s?nav?na haz?rlanan S?la Kaptan (19), "Yan etkileri oldu?unu bildi?im için de kullanmak istemedim. Kendim ba? edebilece?imi dü?ündüm. Daha önce küçük bir çocukta ilac?n yan etkilerini görmü?tüm. Çocu?un hiperaktivite sorunu vard?. ?laçtan sonra çok sakinle?ti ve uyku hali ba?lad?. Daha önce çok heyecanl? bir çocuktu ama ilaçtan sonra oyun bile oynam?yordu, kalemi bile zor tutuyordu. Ben ilaç kullanma taraftar? de?ilim; çünkü orta düzeyde dikkat da??n?kl???m var. ?leri düzeyde olanlar kullanmal?" dedi.
A??r? dikkat da??n?kl??? nedeniyle s?navlarda sorun ya?ad???n? aktaran Ayça Akdo?an (21) ise "Bu konuda psikolog ve psikiyatristten yard?m al?yorum. ?lk ba?ta bu sorunu kendim a?abilirim, diye dü?ündüm ama ilk sene s?nava girdi?imde bunu beceremedim. Daha sonra ilaca ba?lad?m. Asl?nda bana iyi geliyordu ama ben gelmedi?ini dü?ündüm. Belli bir süre b?rakt?m, asl?nda bana iyi geliyormu?. Tek yan etkisi uyku oluyordu. Onun d???nda sakinle?ip dikkatimi toplamama yard?m ediyordu. Kitapç??? korkuyla aç?yordum ama ilaca ba?lad?ktan sonra psikolo?un da yard?m?yla s?nava daha rahat ba?lad?m. En az?ndan kendimi toparlayabiliyorum, kendimi sorulara verebiliyorum. Benim için ilaç verimli oldu. ?lac?n bende bir ba??ml?l?k yaratt???n? dü?ünmüyorum" diye konu?tu.
'KEND? ÇABAMLA A?IYORUM'
Dikkat da??n?kl???n? kendi çabas?yla a?t???n? anlatan Ça?la Nas (19) da "Bir tan?d???m ilaç kullan?yordu, onda derse yo?unla?ma gibi etkileri oldu. Ama s?n?ftan bir arkada??m?z da ilaca ba?lam??t?, onda ters etki yapt?. Sürekli uykuluydu, sürekli bir dikkat da??n?kl??? vard?. Gençler bu tarz ilaçlar?n çok etkili oldu?unu dü?ünüyorlar ve kendilerinde sürekli bir sorun var gibi dü?ünüyorlar. Dikkat da??n?kl??? olmasa da öyle oldu?unu dü?ünüyorlar ve ilaç almak istiyorlar. Bence bu yanl?? bir dü?ünce" dedi.
Ortaokuldayken uyar?c? ilaçlar kulland???n? anlatan Emre Ku?ak (18), "?lac?n dozu dü?ük oldu?u için bir faydas?n? göremedim. ?laçlar?n vücuduma zarar verebilece?ini dü?ünüp b?rakt?m. Geçen sene bir psikologla görü?tüm ve konu?man?n daha etkili oldu?unu gördüm. ?laçlar?n ba??ml?l?k yapt???n? kendimde fark ettim. Derste, otobüste, her yerde uykum geliyordu. ?laçlar beni korkuttu ve terapi almaya ba?lad?m. Hala uzun paragraf sorular?nda, günlük hayat?mda birisiyle konu?urken ba?ka sesler duymak beni rahats?z ediyor. Kafaya takt???mda daha çok dikkatimi çekiyor. ?nsan sevdi?i bir ?eyi yaparken s?k?nt? ya?am?yor ama sevmedi?i ve odaklanmak zorunda oldu?u bir ?eyle u?ra??rken daha çok zorlan?yor. ?nsan?n en iyi doktoru kendisidir. Ben düzenli beslenme ve düzenli uykuyla s?k?nt?m? a?maya çal???yorum" diye konu?tu.
Lise ve üniversite zaman?nda dikkat eksikli?i ya?ad???n? anlatan Atakan Sarpun (24) ise "Ders çal??ma konusunda s?k?nt?lar?m oluyordu. Yard?m almad?m, bunun biraz kendimle ilgili oldu?unu dü?ündüm. Günümüzde insanlar?n dikkat da??n?kl??? yaratacak sorunlar ç?kard???n? dü?ünüyorum. Çevre sürekli etkiliyor, kendimizi da??tacak bir ?eyler ar?yoruz. Kendi kendime dü?ünüp, düzen sa?lamay? denedim. Müzikle u?ra??yorum, müzik çal??malar?nda da dikkat da??n?kl??? sorunu ya?am??t?m. Kendimi toparlamam gerekti?i için, meditasyon yöntemleri denedim. Onlar?n biraz etkisi oldu. Çe?itli tekniklerle odaklanmay? denedim. ?laç kullanmaya ihtiyaç duymad?m, yararl? olduklar?n? dü?ünmüyorum. Sonuçta, düzenli bir kullan?m gerektiriyor ve bu ba??ml?l?k yaratabilir" dedi.