Dünyada diplomatik dengelerin de?i?ti?ini vurgulayan Türeli, Bakanl???n bu de?i?im kar??s?ndaki politikalar?n? sorgulad?. Türeli; “Uluslararas? sistem nereye gidiyor? Çok kutuplu bir dünya dengesi mi olu?tu, bölgesel çat??malar bu dönü?ümün unsurlar? m? sorular?n? bir vizyon temelinde sunu?unuzda tart??m?yorsunuz? "Belirsizlikler ça??" diyerek belirsizliklerin oldu?unu, bunlar?n da çok öngörülemedi?ini ifade ediyorsunuz. Uluslararas? örgütlerin etkinli?i de bu süreç içinde tart???l?yor. Cumhurba?kan?n?n bir sözü var, Birle?mi? Milletler Güvenlik Konseyinin 5 daimi üyesine at?fla s?k s?k tekrarlad? bunu, "Dünya, 5’ten büyüktür." diyordu. Bu konuda bir önerimiz var m?, birlikte hareket etti?imiz ülkeler var m?? ?ki kutuplu dünya düzeninde Bat? Bloku ve Do?u Bloku ülkeleri vard?, onun d???nda bir de ba?lant?s?z ülkeler vard?. Yani ?imdi burada her konu?mada "Dünya, 5'ten büyüktür." deniyor. Anla??ld??? kadar?yla sadece bir söylem düzeyi bu.” de?erlendirmelerinde bulundu.
AB'ye ili?kin perspektifimiz ne?
Avrupa Birli?i Komisyonunun Türkiye’ye yönelik ele?tirilerinin devam etti?ini belirten Türeli, Avrupa ?nsan Haklar? Mahkemesi kararlar?n?n uygulanmad???n? ifade etti. Türeli; ”Sunu?unuzda "Temaslar?m?zda AB'den beklentimizin ili?kilerimizde gelece?e yönelik kapsay?c? ve vizyoner bir tutum benimsemesi oldu?unu vurguluyoruz." dediniz. AB Komisyonunun 2024 Türkiye Raporu var, burada yine Türkiye’ye uzun zamand?r yap?lan ele?tiriler tekrarlanm??. Türkiye, demokrasi, hukuk devleti, yarg?, temel hak ve özgürlükler konusunda ciddi biçimde ele?tiriliyor. Sadece Avrupa Komisyonunun de?il, Avrupa Konseyi, Avrupa Parlamentosunun da bu konuda ciddi ele?tirileri var. Avrupa ?nsan Haklar? Mahkemesi kararlar? uygulanm?yor. AB konusunda k?sa, orta ve uzun vadede ne gibi geli?meler bekliyorsunuz? Örne?in, Gümrük Birli?i konusu var burada, Gümrük Birli?i bir dönem tart??maya aç?ld?. Türkiye, bu sürecin içinde. Bu konudaki dü?üncelerinizi net bilmek isterim.” dedi.
F-16 talebimiz ne oldu? S-400 sistemleri konusu ne oldu?
Türkiye’nin uluslararas? silah ve savunma sistemi anla?malar?n?n detaylar?n? soran Türeli; “Sunu?unuzda "F-16 tedarik talebimizi sözle?meyle sonuçland?rd?k." dediniz, bu sözle?menin kapsam? ve ?artlar? neler? Türkiye 40 adet F-16 uça?? ve F-16'lar?n 79 adet modernizasyon kiti talep ediyordu. Ne oldu bu konuda, bunlar?n hepsi bu kapsamda m? yoksa ba?ka bir ba?lam içinde mi? S-400 sistemleri konusu ne oldu? Bunlar?n hepsi ba?lant?l?. F-35 sava? uça?? projesinden ç?kar?lm??t?k, o konuda bir geli?me var m?? 1,4 milyarl?k bir ödememiz vard?, bunu geri al?yor muyuz?” dedi
Kritik mineraller neler? Buna sahip ülkeler kimler? Bu alanda nas?l bir rekabet var?
Türeli sözlerinin devam?nda; "Kritik mineraller ve ham maddelere sahip ülkeler farkl? güçlerin rekabet alan?na dönü?mektedir." diyorsunuz. Bu kritik mineraller neler? Bunlar petrol, do?al gaz, fosil yak?t de?il herhâlde. Bunlar ne? Bu ülkeler hangi ülkeler, nas?l bir rekabet var? Biz bu rekabetin içinde miyiz, kendi ba??m?za ya da baz? ba?ka ülkelerle birlikte bir yerde yer al?yor muyuz? Afrika m?d?r, ba?ka bir yer midir, nedir? Bu konular çok kapal? ifadelerle, birer iki?er cümleyle geçilmi?. Bunlar?n aç?klanmas?n?n önemli oldu?unu dü?ünüyorum. “ de?erlendirmelerini yapt?.
Diplomatik temsilcilikte ilk 3 aras?nday?z ama ki?i ba??na millî gelir s?ralamas?nda dünyada 72'nci s?raday?z, ilk 3'te de?iliz.
Türkiye’nin geni? bir diplomatik temsil a??na sahip olmas?n?n ekonomik ve sosyal geli?mi?likle desteklenmesi gerekti?ini belirten Türeli; “Diplomatik misyon konusunda dünyada toplam 261 misyonla en geni? d?? temsilcilik a??na sahip ilk 3 ülke aras?nda oldu?umuzu ifade ettiniz. Geni? bir diplomasi a??na sahip olmak, elbette güzel bir ?ey, buna bir itiraz?m?z yok. Türkiye, diplomasi alan?nda ne kadar ba?ar?l? olursa, etkili olursa bundan bizler de o kadar mutlu oluruz ama bu diplomasinin Türkiye'nin ekonomik ve sosyal geli?mi?li?iyle desteklenmesi gerekiyor.
Bak?n, diplomatik temsilcilikte ilk 3 aras?nday?z ama ki?i ba??na millî gelir s?ralamas?nda dünyada 72'nci s?raday?z, ilk 3'te de?iliz. Gelirin yan? s?ra e?itim ve sa?l??a ili?kin göstergelerin Birle?mi? Milletler ?nsani Geli?mi?lik Endeksinde 45'inci s?raday?z. Sonuç itibar?yla, nicelik aç?s?ndan "Biz ?unu art?rd?k, bunu yapt?k, her yere gidiyoruz." de?il, bunun güçlü bir ekonomiyle desteklenmesi laz?m ama ne yaz?k ki Türkiye ekonomi aç?s?ndan bu durum da de?il, ciddi bir ekonomik kriz içinde. Türkiye ekonomisi her sene aç?k veriyor. Yurt içi tasarruflar?m?z yat?r?mlar? kar??lamad??? için d?? tasarruf al?yoruz ve d?? borcumuz art?yor. Bu ayn? zamanda d?? politika alan?ndaki manevra yetene?imizin de daralmas? anlam?na geliyor. Ekonominin, siyasetin, diplomasinin birlikte tart???lmas?na ihtiyaç var.” ?fadelerini kulland?.
D??i?leri Te?kilat?n? Güçlendirme Vakf?yla ilgili son durum nedir?
D??i?leri Te?kilat?n? Güçlendirme Vakf?n?n faaliyet alan?n?n çok geni? oldu?unu belirten Türeli, Vakf?n Say??tay denetiminin d???nda oldu?unu ve vakf?n bütçesinin adeta paralel bir D??i?leri Bakanl??? bütçesi oldu?unu söyledi. Türeli; “Önemli bir konu da Plan ve Bütçe Komisyonunda görü?tü?ümüz D??i?leri Te?kilat?n? Güçlendirme Vakf?n?n kurulmas? konusu. Bu konuda çok ciddi itirazlar?m?z olmas?na ra?men yasala?t?. Bu kanun teklifinin amac?, D??i?leri Bakanl??? te?kilat?n?n faaliyetlerinin güçlendirilmesi, personelin temsil kabiliyetli ve donan?ml? yeti?tirilmesi olarak belirtiliyordu. Bunlar D??i?leri Bakanl???n?n görevi, bunlar bir vak?f eliyle yap?labilecek i?ler de?il. O yüzden dedik ki: "Bu kurdu?unuz yap?yla âdeta paralel bir D??i?leri bütçesi olu?turuyorsunuz." Kayna?a ihtiyaç varsa, bütçe ödenekleri art?r?labilir, Türkiye bunu yapabilecek güçte. Burada, kurulacak vakf?n o kadar geni? bir faaliyet alan? var ki yurt içi ve yurt d???nda her türlü ta??n?r ve ta??nmaz mal? alabilecek, satabilecek, araba kiralay?p Bakanl??a tahsis edebilecek, Bakanl?k ihtiyaç duymad??? ta??nmazlar? bu vakf?n kullan?m?na b?rakacak, Vak?f bu ta??nmazlar? kiralama ya da ba?ka yöntemle de?erlendirecek. Vakfa yüksekö?retim kurumlar? kurma konusunda yetki veriliyor, vize arac?l?k hizmet gelirinin bir k?sm?n? da bu Vakfa b?rak?lmas? söz konusuydu. Temel ?tiraz?m?z bu paralel bütçe ve bunun Say??tay denetiminin d???nda olmas?yd?. Ben bu konudaki geli?meleri ö?renmek istiyorum. Bu konuda ne oldu ?u ana kadar? Bu Vak?f kuruldu. ?u ana kadarki faaliyetleri nelerdir? Bu vize hizmetleriyle ilgili kaynaklar?n da bu Vak?fça kullan?lmas? söz konusuydu. Buradaki durum nedir? Ayr?nt?l? bir aç?klama yaparsan?z memnun olurum.” ?fadelerini kulland?
BRICS'e üye miyiz, de?il miyiz, nas?l bir statü var?
Türeli konu?mas?n?n devam?nda; “Bu BRICS konusu nedir? Bu, tam aç?k de?il, biz ne yapt?k? BRICS'e üye miyiz, de?il miyiz, nas?l bir statü var? (Bunlar?n hepsi Türkiye'nin, Türkiye kamuoyunun çok merak etti?i konular. Bunlar ne kadar aç?kl?k ve ?effafl?k içinde ortaya konulursa kamuoyu da bundan o kadar tatmin olur. Sorular?ma cevap bekliyorum)”ifadelerini kulland? ve sözlerini noktalad?.