Türeli, TBMM Plan Bütçe Komisyonu’nda görü?meleri tamamlanan TVF 2023 Y?l? Denetim Raporlar? üzerine 170 sayfal?k bir Muhalefet ?erhi (Ek Görü? Raporu) haz?rlad?klar?n? belirterek, yapt??? aç?klamada ?unlar? söyledi:
“TFV’deki denetim sorunu komisyon takvimine de yans?d?. Denetim raporlar? 55 gün gecikmeyle Cumhurba?kanl???na tevdi edildi. Raporlar?n TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görü?ülmesi yasal tarihten 75 gün sonra gerçekle?ti. TVF Yönetim Kurulu üyelerinden Genel Müdür Salim Arda Ermut d???ndaki di?er yönetim kurulu üyeleri toplant?ya kat?lmad?.
Türkiye ekonomisinde önemli olan Ziraat Bankas?, Halkbank, Vak?fbank, TPAO, BOTA?, PTT, Türk Telekom, Turkcell, THY, Eti Maden, Çaykur, Borsa ?stanbul gibi kurumlar Türkiye Varl?k Fonu’na devredildi. Fon büyüklü?ü 2003 y?l? itibar?yla 9.3 trilyon liraya, dolar baz?nda ise 318 milyar dolara ula?m?? durumda. Bu rakam Türkiye’nin GSYH’sinin yüzde 36’s?na denk dü?en bir büyüklü?e i?aret ediyor.
Ülke ekonomisinin yönetimi ve kamu iktisadi i?letmecili?inde yepyeni paralel bir yap?lanma söz konusu. TVF ve ?irketleri Say??tay denetimi d???nda tutulmas?n?n yan? s?ra ihale mevzuat?ndan personel rejimine, rekabet kanunundan SPK mevzuat?na, vergi-resim-harç muafiyetinden ta??t kullanmaya kadar 30 farkl? alanda muafiyete sahip. Bu kadar çok say?da kanunu ilgilendiren muafiyetin varl??? TVF’nin fazlas?yla özerk ve kendi ba??na buyruk bir yap? olmas?n? getiriyor.
TVF ciddi bir kamusal bir denetime tabi de?il. Denetim ad?na yap?lan ba??ms?z denetim tek bir ki?ide birle?ti?i bir kurulu?unun raporuna ve buna ili?kin haz?rlanan kamu denetim raporuna bakt???m?zda denetimin sadece finansal raporlar?n incelenmesi ile s?n?rl? oldu?u, fonun yap?s? ve i?leyi?ine, yap?lan i?lemlerin hukuka uygunlu?una, yerindeli?ine, gereklili?ine ve ekonomik amaç ve hedeflere uygunlu?una ili?kin bir denetimin söz konusu olmad???n? görmekteyiz. Bunun sonucunda Türkiye Varl?k Fonu’nun TBMM taraf?ndan yap?lan denetim i?levi de etkisiz kalmaktad?r.
TVF kurulma, yönetilme, kaynak tahsisi-finansman ve denetlenme aç?lar?ndan tamamen Cumhurba?kan?na ba?l?. Cumhurba?kan?’n?n hem Cumhurba?kan? s?fat?yla hem de TVF Yönetim Kurulu Ba?kan? s?fat?yla yetki ve görevleri bulunmakta. TVF’nin yap?s?na uluslararas? standartlar aç?s?ndan bak?ld???nda yönetime ve denetime ili?kin tüm fonksiyonlar?n tek bir ki?ide birle?ti?i böyle bir varl?k fonu yap?s? dünyada yok. Bu görevlerin ayn? ki?ide birle?mesi hem yönetim hem de denetim aç?s?ndan idare hukuku prensiplerine göre çok ciddi bir sakatl?k yarat?yor.
Denetim Raporlar?n?n incelenmesi s?ras?nda ba?ta Devlet Denetleme Kurulu Ba?kan? olmak üzere çok say?da Cumhurba?kanl??? üst düzey personelinin ve Türkiye Varl?k Fonu Yönetim Kurulu üyelerinden baz?lar?n?n ayn? zamanda Türkiye Varl?k Fonu bünyesinde bulunan ?irketlerde yönetim kurulu üyesi olarak da görev yapt?klar? tespit edilmi?tir. Söz konusu durum genel yönetim ve denetim prensiplerine aç?k bir ayk?r?l?k te?kil etmektedir.
Fon Türkiye’nin son dönemde etkisine girdi?i otokratik yap?n?n ve merkeziyetçi siyaset anlay???n?n sembol yap?lar?ndan biri haline gelmi?tir. Fon ile Cumhurba?kanl??? makam? aras?ndaki ili?kinin bir an önce sonland?r?lmas? gerekmektedir.
TVF’nin Hazine ile ili?kisinin ?effaf olmamas? bir yana fon bünyesindeki kurulu?lar?n kamu hesaplar? ve bütçe d???nda tutulmas? da bütçe aç???n? perdeleme i?levi görmektedir. TVF ile resmen ikinci bir Hazine kurulmu?tur. Ciddi bir kamusal denetimin olmad??? ve kamu bankalar? örne?inde oldu?u gibi yanda? ?irketlere usulsüz kaynak aktar?mlar?na arac?l?k eden fon adeta saray?n gizli kasas?na dönü?türülmü?tür. Türkiye’nin yurt d???ndaki imaj? aç?s?ndan da fon üzerindeki bu s?r perdesi kalkmad??? sürece ekonomi düzelmeyecektir.
Denetim raporlar? incelendi?inde öne ç?kan baz? hususlar? ?öyle s?ralayabiliriz:
TVF bünyesinde BOTA? ve PTT gibi kurulu?lar?n yan? s?ra TVF taraf?ndan kurulan 10 ?irketten 4’ü ve 1 adet alt fon zarar etmektedir. Denetim elemanlar? Türkiye Varl?k Fonu bünyesinde kurulan 10 ?irketten 4 adedinin ve 1 alt fonun zararlar?n?n nedenini ara?t?rmam?? ve detayl? de?erlendirme yapmam??lard?r.
TVF’nin ilk ba?kan?n?n tutuklulu?una sebebiyet veren olaylar ve bununla ilgili de?erlendirmeler denetim raporlar?nda yer almam??t?r. Oysa TVF ilk kurucu Genel Müdürünün görev döneminde örtülü ödenekten aktar?lan kaynakla yap?lan usulsüz bir komisyon ödemesi nedeniyle tutuklanmas?, bu konudaki kamu zarar?n?n olu?um ?ekli ve ilgililerin sorumluluklar? hakk?nda komisyon üyelerinin bilgilendirilmemesi TBMM’nin denetim i?levini yerine getirmesini engelleyici bir tutumdur.
Denetim raporunda Türk Telekom’un yüzde 55’inin sat?n al?nmas?nda kullan?lan 11 bankadan toplam 1.581.760.000 ABD Dolar? tutar?nda kredi nedeniyle kar?? kar??ya bulunulan kur riski konusunda herhangi bir de?erlendirmeye yer verilmemi?tir.
TVF taraf?ndan 23.10.2023 tarihinde Turkcell paylar?n?n sat?n al?nmas? kapsam?nda kullan?lan kredilerin taksitlerinin ödenmesi için Ziraat Bankas?'ndan 300 milyon ABD Dolar? tutar?nda, Halk Bankas?'ndan 100 milyon ABD Dolar? tutar?nda kredi kullan?ld??? belirtilmesine kar??n bu kredi nedeniyle kar?? kar??ya bulunulan kur riski konusunda da herhangi bir de?erlendirme yer almamaktad?r.
Denetim Raporlar?nda; ba??ms?z denetçinin “?artl? görü? verme” “görü? vermekten kaç?nma” gibi durumlarda ortaya konulan olumsuzluklarla ilgili tespitlerin de?erlendirilmek üzere sadece TVF Yönetimi A?’ye bildirilmesi ile yetinilmi?tir. Bu konular üzerinde detayl? inceleme yap?lmas? veya konunun incelenmek ve gerekiyorsa soru?turulma yap?lmas? için zaten bünyesinde denetim yap?lan Devlet Denetleme Kuruluna havale edilmemesinin nedeni anla??lamam??t?r.
TVF herhangi bir izine ve onaya ba?l? olmadan ulusal ve uluslararas? piyasalarda kendi ba??na borçlanabiliyor. Ayr?ca, finansman sa?lan?rken TVF portföyü üzerinde teminat, rehin, kefalet ve ipotek tesis edilebiliyor. Bu yetkilerin içerdi?i sak?ncalar bir yana TVF’nin borçlanma piyasalar?nda paralel bir hazine gibi davranmas? borçlanma aç?s?ndan d??lama (crowding out) problemini gündeme getirebilecektir. Bu hususlara ili?kin olarak yap?lm?? de?erlendirmelere denetim raporunda yer verilmemi?tir.
TVF’nin kamu bankalar?n?n sermayelerini güçlendirme hamlelerinin iktidar?n kamu bankalar?n? dü?ük faizle kredi vermeye zorlama ve hesaps?z ve verimsiz kredi hacmi geni?lemesine sebep olan hamleleriyle birlikte de?erlendirmek gerekir. Özel Tertip Devlet ?ç Borçlanma Senedi ihrac? ile eskiden Hazine, kamu bankalar?, Merkez Bankas? üçgeninde yap?lan i?lemlerin, ?imdi TVF’ye ba?l? kurulan Piyasa ?stikrar ve Denge Alt Fonu arac?l???yla yürütülmesinin nedeni anla??lamamaktad?r. Ba?ka bir ifadeyle TVF’ye ba?l? bir alt fon Hazine’nin olanaklar?n? kullanmak suretiyle, kamu bankalar?n?n yap?s?n?n güçlendirilmesi i?leminde arac?l?k rolünü üstlenmi?tir
TVF sermayelerini güçlendirmek amac?yla destekte bulundu?u kamu bankalar?ndan de?i?ik faiz oranlar?nda ( hatta baz?lar? için yüzde 0,00 faizle) kredi kullanarak Hazine’ye olan borcunu itfa etmesi pek rastlanabilir bir örnek te?kil etmemektedir. Söz konusu denetim raporunda bu konuda da herhangi bir de?erlendirmeye yer verilmemi?tir.”
Türkiye’nin GSYH’sinin yüzde 36’s?na denk dü?en bir büyüklü?ün mali pozisyonunun gerilemesi, borçlanma ile finanse edilmesi ve bunun yap?labilmesi için ko?ullu (Hazine) garantilerin verilmesi bir mali zorluk ya?anmas? durumunda Türkiye Cumhuriyeti Hazinesinin ödeme gücünü ciddi risklere maruz b?rakabilecektir.
Sermayesiz-varl?ks?z TVF, kuruldu?u 2016 y?l?ndan bu yana bir tasar?m hatas? olup, ülke ekonomisinin yönetimi ve kamu iktisadi i?letmecili?inde yepyeni paralel bir yap?lanmaya i?aret etmektedir. Böylesi bir yap?lanmaya sahip olan Türkiye Varl?k Fonu’nun bir an önce tasfiye edilmesi gere?i bulunmaktad?r.