Konu?mas?na 6 May?s 1972 tarihinde idam edilen Deniz Gezmi?, Hüseyin ?nan ve Yusuf Aslan'? anarak ba?layan Türeli, “ Bugün antiemperyalist ve tam ba??ms?z bir Türkiye ideali için hayatlar?n? feda eden Deniz Gezmi?, Hüseyin inan ve Yusuf Aslan'?n idamlar?n?n 53'üncü y?ldönümü. Üç fidan?m?z?n ba??ms?zl?k, özgürlük ve e?itlik ideallerinin her daim takipçisi olaca??m?z? bir kez daha ifade ediyor, an?lar? önünde sayg?yla e?iliyorum” dedi.
Türeli, ayr?ca geçen hafta sonu vefat eden S?rr? Süreyya Önder’le ilgili olarak ba?sa?l??? dile?inde bulundu. Cenaze töreninde CHP Genel Ba?kan? Özgür Özel’e yap?lan alçakça sald?r?y? ?iddetle k?nad?.
Türkiye ekonomik sosyal, siyasal, yönetsel bir krizle kar?? kar??ya. Ortada bir ba?ar? yok.
2023 seçimleri sonras?nda uygulamaya konulan ekonomik program?n ikinci y?l?n?n tamamlanmak üzere oldu?unu, istikrar programlar?n?n genel olarak bir buçuk-iki y?lda sonuçlar?n? ortaya ç?kartaca??n? ifade eden Türeli; “Ortada ba?ar?l? bir sonuç yok ve daha ilginci ortada bütüncül ve kapsaml? bir ekonomik istikrar program? da yok. Dezenflasyon hedefine kilitlenmi? bir para politikas? program? var. Bu programla iki temel üzerinden ilerlemeye çal???l?yor. Bir taraftan yurt içi talebi k?smaya, hem hane halk? harcamalar? hem reel sektör aç?s?ndan yüksek faiz politikas?yla talebi azaltarak talep enflasyonu yönünde gelecek olan etkileri bertaraf etmeye, di?er taraftan da yüksek faizin yurt d???ndan sermaye hareketlerini özellikle k?sa vadeli sermaye "carry trade" dedi?imiz sermaye giri?ini sa?layarak döviz kurunu bask?lamaya, böylece maliyet enflasyonu yönünden gelecek olan enflasyonist etkiyi ortadan kald?rmaya çal???yor. Böyle bir program var ama ne yaz?k ki bakt???m?z zaman ortada bir ba?ar? yok.” dedi.
Dezenflasyon dönemi bitmedi devam ediyor.
A?ustos 2023 ay?nda dönemin Merkez Bankas? yönetimi taraf?ndan Plan ve Bütçe Komisyonuna yap?lan sunumda Haziran 2025 tarihinde dezenflasyon döneminin sona erece?inin ifade edildi?ini belirten Türeli; “Daha dezenflasyonu gerçekle?tirmi? de?iliz ve ne zaman gerçekle?ece?i belli de?il. Böyle bir ?ey olabilir mi? Bu ?ekilde Merkez Bankas?n?n itibar kazanmas? ve ciddi anlamda bir istikrar program?n? uygulayabilmesi mümkün mü? Zaten uygulamad??? ortada. Ne beklentiler k?r?labildi ne ciddi bir yap?sal önlem var. Ekonomideki eksik rekabetçi yap?lar devam ediyor. Yurt d???ndaki geli?melerin Türkiye'ye etkisi çok dü?ük, bu durum tamamen içeride uygulanan politikalardan kaynaklan?yor.” dedi.
Krizin nedeninin 2021 y?l?n?n Eylül ay?nda Cumhurba?kan?nca ortaya at?lan Faiz sebep, enflasyon sonuç" tezinin, kendisine kanunla verilmi? görev fiyat istikrar?n? sa?lamak ve Türk liras?n?n de?erini korumak olan Merkez Bankas? taraf?ndan uygulanmas? oldu?unu ifade eden Türeli; “ Hat?rlay?n, dört ay içinde, Aral?k ay?na kadar politika faiz oran? yüzde 19'dan yüzde 14'e indi; yüzde 19 olan enflasyon önce yüzde 35'lere, sonra yüzde 80'lere ve dolar kuru 8 lira 30 kuru?tan 18 lira 30 kuru?a ç?kt? ve kur korumal? mevduat sistemi geldi. Bugün ekonomi içinde ya?ad???m?z bütün s?k?nt?lar?n alt?nda bu var. Bugün konut ve kira fiyatlar?ndaki art???n -ki hizmet fiyatlar?nda kat?l?ktan bahsedildi- alt?nda bu var çünkü insanlar paralar?n?n de?erini koruyamay?nca önce dövize, alt?na gittiler; kur korumal? mevduat sistemiyle bask?lan?nca da nereye gittiler? Gayrimenkule ve ayn? ?ekilde mal al?m? da o dönemde ciddi özel tüketimde ciddi art??a neden oldu. Kur korumal? mevduat sisteminin topluma maliyeti çok yüksek oldu” dedi.
Merkez Bankas?n?n enflasyon tahmin aral??? yüzde 19 ila yüzde 29. Böyle geni? tahmin aral??? olur mu?
2023 Haziran sonras? ise birdenbire para politikas?nda 180 derece bir dönü? oldu?unu, yüzde 8,5'lara kadar inen faizin yüzde 50'lere kadar t?rmand???n?, dezenflasyon üzerine odakl? olan program?n son derece ba?ar?s?z oldu?unu ifade eden Türeli; “ 2025 Nisan ay? enflasyon rakam? yüzde 37,86. Y?l sonu enflasyon hedefi neydi OVP'de? Önce yüzde 17,5'ti, sonra Merkez Bankas? bunu yüzde 21 yapt?, sonra yüzde 24'e ç?kard?. Bir de alt ve üst s?n?rlar var; yüzde 19 alt s?n?r, yüzde 29 üst s?n?r. Bu kadar geni? bir tahmin aral??? olur mu? Yüzde 19 ila yüzde 29 aras?nda o kadar çok fark var ki. Merkez Bankas? enflasyon hedefini güncelleyecek, revize edecek mi?” diye sordu.
Tek haneli enflasyon hayal
Y?ll?k enflasyonun yüzde 24 olarak gerçekle?mesi için ayl?k ortalama enflasyonun yüzde 1,13 yüzde 29 olarak gerçekle?mesi için ise yüzde 1,63 civar?nda olmas?n?n gerekti?ini ifade eden Türeli, y?l sonu enflasyonunun yüzde 35 civar?nda gerçekle?ece?ini, 2027 y?l?nda da tek haneli enflasyonun hayal oldu?unu, uygulanan ekonomik politikan?n yükünün bu ülkede ya?ayan milyonlarca i?çinin, emeklinin, memurun, çiftçinin s?rt?nda oldu?unu belirtti.
Rezervlerde azal?? var. Merkez Bankas? iki y?lda toplam 1.5 trilyon lira zarar etti.
Türeli Mart ay?nda politika faizinin yüzde 45'ten yüzde 42,5'e indirildi?ini, bilahare yüzde 46'ya yükseltildi?ini, bunun nedenin genel bir aç?klama ile geçi?tirilemeyece?ini, 19 Mart sivil darbe giri?iminden sonra brüt rezervlerin 171,1 milyar dolardan 141,1 milyar dolara, net rezervlerin 73,9 milyar dolardan 35 milyar dolara, SWAP hariç net rezervin ise 65,6 milyar dolardan 16,7 milyar dolara indi?ini belirtti. 14 Mart-25 Nisan aras?nda 57 milyar dolarl?k bir döviz sat???n?n oldu?unu, k?sa vadeli d?? borçlar?n 223.6 milyar dolara ula?t???n?, brüt rezervin k?sa vadeli borçlar? kar??lama oran?n?n yüzde 63’e dü?tü?ünü ifade eden Türeli, Merkez Bankas?n?n 2023 y?l?nda 818.2 milyar Tl. 2024 y?l?nda 700.4 milyar Tl. zarar etti?ini, bunun ne kadar?n?n Kur Korumal? Mevduattan ileri geldi?inin aç?klanmas?n?n gerekti?ini ifade etti
Dezenflasyon politikas? Türkiye’yi ciddi krize soktu.
Uygulanan dezenflasyon politikas?n?n bugün Türkiye'yi ciddi anlamda çok boyutlu bir krizin içine soktu?unu, büyüme h?z?n?n yava?lad???n? belirten Türeli; “ 2025 hedefi yüzde 4'tü OVP'de; en son IMF'nin aç?klamas? var, yüzde 2,7. ??siz say?s? art?yor. ??siz say?s?n? yüzde 7'ler, 8'ler civar?nda gösteriyorsunuz, ama gerçek i?siz say?s?, geni? tan?ml? i?sizlik yüzde 30'lara yak?n. Geçici olarak çal??anlar? ç?kard???m?z zaman -ki TÜ?K yap?yor, at?l i? gücü diye de hesapl?yor bunu- 11,5 milyon ki?i i?siz. Reel ekonomide ciddi bir s?k?nt? var, iflas eden ?irketlerin say?s? her gün art?yor, konkordato ilan eden ?irketler art?yor; insanlar?n, hane halklar?n?n borçlar? art?yor, gelir da??l?m? bozulmaya devam ediyor. Eme?in millî gelirden ald??? pay azal?yor, yoksulluk yayg?nla??yor ve derinle?iyor.” dedi.
Ekonominin iyi i?lemesi için demokrasi, hukuk devleti, ve bu çerçevede güven ve öngörülebilirli?in olmas? laz?m.
Bir ülkede ekonominin iyi i?lemesi için öngörülebilirli?in, güvenin olmas? gerekti?ini belirten Türeli; “Bunun için , demokrasi olmal?, siyasal sistem iyi i?lemeli, iyi i?leyen bir hukuk düzeni olmal?. Bugün Türkiye'de bakt???m?z zaman, otoriter bir rejime gidi?in, demokrasi d??? aray??lar?n hepsinin bir biçimde Türkiye'nin ekonomisini son derece olumsuz etkiledi?ini görüyoruz. Bu anlamda, Türkiye'nin içinde bulundu?u bu krizi a?mas? gerekiyor.
Özet olarak tespitim: Bugüne kadar uygulanan yakla??k iki y?ll?k politika son derece ba?ar?s?zd?r. Bundan sonra da bunun ba?ar?l? olaca??na ve bir biçimde dezenflasyon hedefini gerçekle?tirece?ine aç?kças? kimse inanm?yor, zaten beklentilere bakt???n?z zaman siz de bunu çok aç?k ve net olarak görüyorsunuz çünkü beklentilerin dü?medi?i bir yerde ekonomide enflasyonu da dü?ürmek, ekonomideki kaynak da??l?m?n? do?ru bir biçimde ortaya koyabilmek mümkün de?il” dedi.