SONKALE?ZM?R-CHP ?zmir Milletvekili ve TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nun CHP Grubu Sözcüsü Rahmi A?k?n Türeli, Merkez Bankas? Ba?kan? Fatih Karahan'?n TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'ndaki sunumu sonras? konu?tu. Merkez Bankas? ba?kanlar?n?n son 6 y?lda 6 kez de?i?ti?ini an?msatan Türeli, hükümetin kripto para kanun teklifi ile ilgili de ele?tirilerde bulundu.
"YILDA B?R MERKEZ BANKASI BA?KANI DE???M??"
Türeli ?öyle konu?tu:
"Merkez Bankas? bankalar?n bankas?, çok önemli bir kurumumuz Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas?. Burada iki konu, ba??ms?zl?k -ki araç ba??ms?zl???d?r- ve yönetim yap?s?. ?kisinin bu kurumsal yap? çerçevesinde önemli oldu?unu dü?ünüyorum. Bak?n, de?erli milletvekilleri, Cumhurba?kanl???n?n 3 No.lu Kararnamesi'ne göre Merkez Bankas? ba?kanlar? dört y?ll???na atan?yor, daha önce de be? y?ld?. Dünyan?n bütün ülkelerinde dört y?l ya da be? y?l, neyse oradaki mevzuatta o süre, tamamlan?r hatta ikinci dönem, üçüncü dönem gibi bir istikrar içinde merkez bankas? ba?kanlar? görevlerine devam ederler. Bizde ise Cumhurba?kanl??? hükûmet sistemine geçildi?i 2018 y?l?ndan itibaren bakt?m, alt? y?l geçti, siz ?u anda 6'nc? Merkez Bankas? Ba?kan?s?n?z yani y?lda ortalama bir Merkez Bankas? ba?kan? de?i?mi?. Böyle bir ?ey olabilir mi? Son derece gayriciddi bir yakla??m. Bu kadar önemli olan bir kurumumuzun bu ?ekilde devaml? Merkez Bankas? ba?kan? de?i?tirerek yönetilmesini hiçbir ?ekilde anlam?yoruz. Bak?n, sizden önceki sonuçta sekiz ay önce Say?n Gaye Erkan vard?, ?imdi siz vars?n?z. Bir sonraki Merkez Bankas? sunu?unda acaba kim olacak? Çünkü alt? y?lda 6 Merkez Bankas? ba?kan? de?i?tirirseniz o zaman bu sonuç olur. Yani biraz politikalara olan itibar... Tabii ki uygulad???n?z politika ald???n?z tedbirlerle olacak ama sonuç itibar?yla, biraz önce de söyledi?im gibi, o itibar?n sa?lanmas? da asl?nda o kurumun kendi içindeki kadrolar?n?n süreklili?i, onlar?n i? yapma biçimleri, görev yapmalar?n?n, kendi kanununda, mevzuatta tan?mlanan görevlerini o mevzuat hükümlerine uygun biçimde yapabilmelerini gerektiriyor yani bu anlamda yönetim yap?s? aç?s?ndan s?k?nt?lar var."
"MERKEZ BANKASI ZARARI NASIL KAR?ILANACAK?"
Hükümetin enflasyonla mücadele hamleleriyle ilgili ele?tirilerde bulunan Türeli ?öyle devam etti:
"Ba??ms?zl?k konusu, araç ba??ms?zl???... Tabii ki biliyorsunuz, enflasyon hedeflemesi uyguluyoruz, onun için de enflasyon hedefi Hükûmetle birlikte belirleniyor ama o enflasyon hedefine ula?mak için gerekli araçlar? Merkez Bankas? ba??ms?z bir biçimde kullanabilir. Merkez Bankas?na kanunla verilen göre fiyat istikrar?n? sa?lamak yani Türk liras?n?n de?erini korumak fakat biz ?unu çok aç?k ve net olarak biliyoruz: Bugün Türkiye'nin içinde ya?ad??? bu krizin, akut krizin temel nedeni, elbette ekonomide yap?sal sorunlar vard? ama temel nedeni, 2021 y?l?n?n Eylül ay?nda Merkez Bankas?n?n enflasyonun yükselme e?iliminde oldu?u sadece Türkiye'de de?il dünyada da bir konjonktürde, Cumhurba?kan?n?n "faiz sebep, enflasyon sonuç" tezini uygulamas?, kendisine kanunla verilmi? görevleri yapmayarak faiz indirimine ba?lamas?d?r ve bunun sonucunda Türkiye... Bak?n, 2021'den bu yana yakla??k iki buçuk y?l geçti, ?imdi bir iki buçuk y?l daha yeniden enflasyonu, o seviyelere, 2021 Eylül ay?ndaki seviyelere, onun alt?na indirmeye çal???yoruz. Türkiye be? y?l kaybetmi?tir, bu uygulanan yanl?? politika yüzünden ve sonras?nda ortaya bir kur korumal? mevduat sistemi ç?km??t?r. Biliyorsunuz, 2021 y?l?n?n Eylül ay?nda Merkez Bankas? politika faizi yüzde 19'du, enflasyon da yüzde 19'du, dolar kuru 8 lira 30 kuru?tu; birdenbire yüzde 19'dan dört ayda yüzde 14'e inen faiz ve bunun sonucunda 8 lira 30 kuru? olan dolar kurunun dört ayda 18 lira 30 kuru?a ç?kmas? ve enflasyonun yükselmeye ba?lamas? önce 35'lere sonra 85'lere kadar ç?kan bir süreç oldu; bunun nedeni uygulanan yanl?? politikad?r. ?steyerek ya da istemeyerek, hangi amaçla olursa olsun bunun Türkiye'ye getirdi?i maliyet çok yüksektir ve bütün Türkiye, bu ülkede ya?ayan insanlar, milyonlarca vatanda??m?z bu bedeli ödedi ve ödemeye devam ediyor. Aral?k ay?nda kur korumal? mevduat sistemi geldi, ondan sonra bu sistem devam ediyor, rakamlar hâlâ çok yüksek seviyelerde. En son 24 May?s itibar?yla BDDK rakam? 67,9 milyar dolar, çok yüksek rakamlar ve bunun sonucunda 2023 y?l?nda Merkez Bankas? 818 milyar lira zarar etti. Dünyada merkez bankalar? kâr amac? güden kurulu?lar de?il, önemli olan merkez bankas?n?n amac?na ula?mas?, bir hedefe, nihai bir amaca ve hedefine. Bununla birlikte 2023 y?l?nda istisnas?z tüm ticari bankalar yüksek kâr aç?klarken ticari bankalara bankac?l?k hizmeti sunan ve likiditenin ülkedeki ana kayna?? olan Merkez Bankas?n?n zarar etmesi ancak ana faaliyet alan? d???ndaki faaliyetlerde bulunabilir. ??te, o da kur korumal? mevduat sistemidir. Önceki dönemlerde, ondan önceki be? y?la bakt???m?z zaman Merkez Bankas? her y?l kâr etmi?tir, ondan önceki be? y?lda 246 milyar lira kâr vard?. ?imdi, bu zarar nas?l kar??lanacak, ne olacak? Sermaye art?r?m? olmayaca?? anla??l?yor yani Hazineden buna ili?kin bir sermaye art?r?m? olmayaca??, anlad???m?z kadar?yla, önümüzdeki y?llarda kâr edilecekse o kârlardan dü?ülecek, mahsup i?lemi yap?lacak."
"EKONOM?N?N KALB?NE BIRAKILMI? BOMBA"
CHP'li Türeli ele?tirilerini ?öyle sürdürdü:
"Kur korumal? mevduat sistemi, biraz önce de söyledi?im gibi, son derece yanl?? bir sistemdir, âdeta ekonominin kalbine b?rak?lm?? saatli bir bombad?r. Ülkemizdeki mevduat sahipli?inin da??l?m? dikkate al?nd???nda da bu bir servet transferidir çünkü biliyoruz ki Türkiye'deki mevduat sahipli?inde mevduatlar az say?da insan?n, özellikle yüksek mevduatlar, az say?daki ki?inin elinde toplanm??t?r. ?imdi, tabii, bu ekonomi politikalar? uyguland?, seçim dönemine kadar uyguland?, 2023 May?sa kadar. Sonras?nda da o dönemde göreve gelen Hazine ve Maliye Bakan? Mehmet ?im?ek ve Merkez Bankas? Ba?kan? Gaye Erkan geldiler ve "rasyonel politikalara dönü?" söylemi ortaya ç?kt? yani "?rrasyonel politikalardan dönece?iz art?k rasyonel politikalar uygulayaca??z." Ondan sonra da, i?te 8,5'a inen faiz, ?u anda, a?amal? olarak son bir y?lda 50'ye ç?kt? ama yüzde 8,5'a indiren de Merkez Bankas?d?r, yüzde 50'ye ç?karan da Merkez Bankas?d?r. Neden 8,5'a indirdiniz, neden ?imdi yüzde 50'ye ç?kard?n?z? Merkez Bankas? olarak fiyat istikrar?n? sa?lama görevi size yasayla verilmi? bir görev.
"DI? BORÇ STO?A KARTOPU G?B? BÜYÜDÜ"
?imdi, en son ?unu görüyoruz ki, yeniden, Türkiye'nin y?llarca uygulad???, özellikle AKP iktidarlar?n?n ilk dönemlerinde, önceki dönemlerinde ve sonra ciddi s?k?nt?lar yaratan s?cak paraya dönü? politikas? bugün gündemde ve ?unu görüyoruz: Döviz k?tl??? ve döviz bollu?u sorunsal?yla kar?? kar??yayd?k. Döviz k?tl??? vard?, ?imdi de döviz bollu?u var. Yani ?unu söylemek laz?m: Bir ülkede sermayenin ç?k??lar? gibi sermayenin giri?leri de kontrolsüz biçimde... Ç?k?? ve giri? de ayn? ?ekilde ciddi bir problemdir, problematik bir aland?r. Yani döviz k?tl??? yerini döviz bollu?una b?rakt? fakat döviz bollu?unun, dövizin bolla?mas?n?n temel nedeni faiz art???d?r, bunu aç?k ve net olarak söyleyelim. Yüksek faiz, d??ar?dan sermaye ak?mlar?n?, sermaye giri?lerini te?vik edecek ve bu, dövizin bolla?mas?n?, dövizin kontrol alt?nda tutulmas?n? sa?layacak ve dedi?im gibi bu, s?cak paraya dayal? bir modeldir. Türkiye bunu uygulam??t?r geçmi? y?llarda fakat bu, Türkiye'de ciddi s?k?nt?lar yaraltm??, özellikle üretim yap?s?n? ciddi anlamda tahrip etmi?tir ve a??nd?rm??t?r. Çok yüksek cari i?lemler aç?klar?yla da kar??la?t???m?z, d?? borç stokunun kartopu gibi büyüdü?ü dönemleri unutmayal?m."
"SAB?T GEL?RL? ZORLUKLARA KATLANMAYA DEVAM EDECEK"
Türeli ekonomik sorunlara dikkat çekerek ?unlar? söyledi:
"?imdi, Hazine ve Maliye Bakan? Mehmet ?im?ek geçti?imiz günlerde bir aç?klamas?nda diyor ki: "Piyasadan döviz almasak lira 30'un alt?na, 20'li rakamlara dü?erdi. Merkez Bankam?z bu kadar döviz biriktirmeseydi, gelen dövizi sat?n almasayd? lira nominal olarak de?er kazanacakt?. Biz, rezerv biriktirdik çünkü rezerv pozisyonumuzu güçlendirmemiz laz?md?." Yani anla??l?yor ki bir biçimde Merkez Bankas? döviz al?yor. Burada ?unu sormak isterim: Merkez Bankas? olarak dövizi hangi aral?kta tutmay? dü?ünüyorsunuz? Buna ili?kin bir örtülü kur garantisi, kur hedefi var m?? Çünkü sonuç itibar?yla yabanc? sermaye giri?i, sermaye giri?i oldu?u zaman onlar isterler ki yüksek faiz als?n ama ayn? zamanda da dövizde bir yükselme olmas?n ki sonuçta o paralar?n? als?nlar, kârlar?n? kendi ülkelerine aktars?nlar; s?cak paran?n geli? nedeni budur. Bu, do?rudan yabanc? yat?r?m gibi bir ?ey de?il, gelip ülkede yeniden fabrika kurmak ya da bir tesis sat?n almak gibi bir ?ey de?il; sonuçta hangi ülke fazla para, daha yüksek reel faiz verirse oraya giderler, sermayenin hareket biçimi budur.
Hangi aral?kta tutmay? dü?ünüyorsunuz ve ne zamana kadar bu rezervlerdeki art?? devam edecek; bu soruyu özellikle soruyorum çünkü rezervler artt?, tamam; ?u anda hatta swap hariç de pozitife geçti?ini söylüyorsunuz; ne zamana kadar, nereye kadar gidecek, nas?l onu kontrol edece?iz? Son iki ayda 65 milyar dolar kaynak giri?i oldu; nas?l oldu, nereden kaynakland?? Gene, birkaç soru daha geliyor bu konuyla ilgili. Bankalar?n döviz kredi vermesini s?n?rlaman?z?n nedeni içeride "carry trade" yapanlar m?? Çünkü sonuç itibar?yla dövizle borçlan?p TL cinsinden para kazanan bir yap? var yurt d???nda, yurt içinde de böyle bir uygulama m? var? ?hracatç?lara getirilen döviz gelirlerinin yüzde 40'?n? Merkez Bankas?na satma zorunlulu?unu de?i?tirmeyi dü?ünüyor musunuz? Bu sorular? da ifade etmi? olay?m. Yani ?unu söylüyoruz: Tabii ki Merkez Bankas? rezervlerinin artmas? önemlidir, o ülkenin ekonomisinin de iyi i?ledi?ini, borç ödeme kapasitesinin oldu?unu, artt???n? gösterir ama sadece Merkez Bankas? rezervlerinin artmas?yla ülkenin problemlerini çözemezsiniz. Bütün bu uygulamalar ortaya ç?kard? ki Türkiye'nin ciddi bir bölü?üm sorunu var. Gelir da??l?m? bozuldu, bozulmaya devam ediyor, yoksulluk art?yor; hem yayg?nla??yor hem derinle?iyor. Maliye Bakan? Mehmet ?im?ek gene ayn? aç?klamas?nda diyor ki: "Gelecek sene enflasyonu yüzde 14'e, bir sonraki sene de tek haneye dü?ürmek için maliye, para ve gelirler politikas?nda geri ad?m atmayaca??z. Enflasyonu dü?ürünceye kadar bize durmak yok. Dikkat buyurun bundan sonras?na: "Enflasyonu dü?ürürsek gelir da??l?m?n? iyile?tiririz, i?çimizi ve emeklimizi korumu? oluruz. Enflasyonu dü?ürürsek fonlama maliyeti dü?er; sanayicimizi, üreticimizi koruruz." diyor. Yani önce enflasyon dü?ecek, sonra bölü?üm ili?kileri düzelecek ve sanayicimizi, üreticimizi te?vik edece?iz. Yani bu deflasyon sürecinde eme?in kay?plar?n?n artt???n?, rantiyenin ise gelirlerinin yükseldi?ini biliyoruz. ?imdi, bu iktidar... Aç?kças? bu ifade ?udur: "Memura, i?çiye, emekliye iki buçuk y?l daha di?ini s?k, enflasyonu indireyim, enflasyon dü?tükten sonra merak etme, senin de gelir da??l?m?n?n düzelecek, ?artlar?n iyile?ecek." demektir, sonra düze ç?kaca??z. Böyle bir ?ey olabilir mi? Tabii ki enflasyonun dü?ürülmesi bir ekonomik sistemin, bir hükûmetin, bir iktidar?n elbette hedefidir ama en az onun kadar önemli olan, ayn? zamanda gelir da??l?m?n? düzeltmektir, yoksullu?u ortadan kald?rmakt?r. Burada enflasyonu önce dü?ürelim... Buradan ?u anla??l?yor: Bu dezenflasyon süreci boyunca maliye politikas? ve gelirler politikas? -ayn? ?ekilde para politikas?n? da aç?klad?n?z- son derece s?k? bir biçimde uygulanacak. Ona dayal? olarak zaten bugün ya?anan bu krizin maliyetini direkt olarak üstlenen, Türkiye'de ya?ayan milyonlarca sabit gelirli kesim buna katlanmaya devam edecek; bunu dü?ünmek bile önümüzdeki iki buçuk y?l?n ne kadar zor geçece?ini gösteriyor bize. Böyle bir yakla??m? hiçbir ?ekilde kabul etmiyoruz; bu son derece yanl??t?r, do?ru de?ildir."
"TÜRK D?J?TAL PARASI KULLANILACAK MI?"
Hükümetin kripto para kanun teklifi ile ilgili de de?erlendirme yapan Rahmi A?k?n Türeli konu?mas?n? ?öyle tamamlad?:
"Enflasyon hedefi 2024 y?l? sonunda yüzde 38'e inecek mi? Bunun için baz etkisi yetmez çünkü y?l?n geri kalan yedi ay?na bakt???m?z zaman yakla??k ortalama yüzde 1,7'lik bir enflasyon art??? gerekiyor ki bugünkü bulundu?umuz enflasyon ko?ullar?nda bu çok gerçekçi gözükmüyor. Son beklentilerin daha henüz k?r?lmad???, fiyat belirleme al??kanl?klar?n?n olumsuz cereyan etti?i bir ortamda bu hedefler çok anlaml? gözükmüyor; 2015'te yüzde 14'e, 2026'da yüzde 9'a indirmek de kolay elde edilecek konular de?il. Geçen hafta Plan ve Bütçe Komisyonunda kripto para kanun teklifini görü?tük. Burada dikkatimi çeken birkaç husus var, önümüzdeki hafta da Genel Kurulda görü?ece?iz. Bu kripto para piyasas? i?i tamamen sermaye piyasas?n?n kontrolüne b?rak?lm??, biz Merkez Bankam?z?n daha aktif olmas?n? beklerdik. Belki SPK, Merkez Bankas?, BDDK ortak kurul, bir k?s?m yap?lar olu?turabilirdi fakat böyle bir ?ey yok. Merkez Bankas?n?n bu alanda neden aktif olmad???n? ve tüm yetkilerin sermaye piyasas?na b?rak?lmas?na anlayamad?m.
Kripto paran?n mevcut para birimlerine alternatif bir ödeme arac?na dönü?me ihtimaline kar?? nas?l bir yakla??m?n?z var? Bankan?z?n 16 Nisan 2021 tarihli yönetmeli?inde kripto varl?klar?n ödemelerde do?rudan ve dolayl? ?ekilde kullan?lamayaca?? hükme ba?lanm??, ifade ediliyor. Bu konuda bir politika de?i?ikli?iniz olacak m?? Çünkü yeni bir yasa ç?k?yor, alan? düzenleyen. Ve son olarak ?unu da söylemek isterim: Merkez Bankas?n?n dijital Türk paras? ç?karma haz?rl?klar? vard?. Bunlar kripto para de?il, farkl? bir ?ey, dijital para. Bu konuda haz?rl?klar ne a?amadad?r? Yak?n gelecekte dijital Türk paras?n? kullanabilecek miyiz? Tabii, en son 128 milyar dolarl?k rezervin eritilmesi konusunu söylemeden geçmek olmaz. Bu konu da üzerinde hâlâ durdu?umuz ve sonras?nda da durmaya devam edece?imiz bir konu olacak. Bu rezervin -en ince ayr?nt?s?na kadar- kimlere sat?ld???, nas?l sat?ld???, hangi kurdan sat?ld??? gibi konular?n hepsinin ayr?nt?l? biçimde ayd?nlanmas? gerekti?ini dü?ünüyoruz."