Çay ??letmeleri Genel Müdürlü?ü (ÇAYKUR), daha çok Güney Amerika, Arjantin ve Çin’de yeti?tirilen, Cumhurba?kan? Recep Tayyip Erdo?an’?n ‘Rize ?ekeri’ ad?n? verdi?i stevia bitkisini 5 y?l süren deneme üretiminin ard?ndan yayg?nla?t?rmaya karar verdi. Stevia bitkisinin üretimi için üreticiye fidan da??tan ve fabrika kurma karar? alan ÇAYKUR, 16 milyon yat?r?m yaparak fabrika kurdu ancak bitkinin bölge ko?ullar?na uygun olmad??? anla??ld?. Böylece Cumhurba?kan?’n?n “isim babal???n?” yapt??? stevia bitkisinden ?eker üretme projesi ba?lamadan bitti.
Say??tay’?n ÇAYKUR’la ilgili 2018 y?l? raporunda; bitkinin düz ve taban arazi istedi?ini ancak Rize’de bu ?ekilde arazi bulman?n zor oldu?una dikkat çekilirken, “Ayr?ca Türkiye’de yeti?tirilen stevia bitkisinin sahip oldu?u de?erlerin ekstrakt elde etmek için uygun olmad??? ifade edilmektedir. Maliyeti, Pazar durumu ve kullan?m alan? iyice tespit edilmeden böyle bir ürün için yat?r?m yap?lmas? rasyonel bir yakla??m olarak görünmemektedir” denildi.
MAL? YAPI BOZUK
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ?zmir Milletvekili ve K?T Komisyonu üyesi Atila Sertel, Türkiye’nin en büyük çay üreticisi ÇAYKUR’un sürekli zarar etti?ini belirterek, bu zararlar?n en büyük nedeninin yanl?? yönetim, bankalardan al?nan kredilerin faiz yükü ve yap?lan yanl?? yat?r?mlar oldu?unu söyledi. Say??tay’?n kurumun mali yap?s?n?n bozuklu?una ve çekti?i krediler nedeniyle katland??? faiz yüküne ?srarla dikkat çekmesine ra?men önlem al?nmad???n? vurgulayan CHP ?zmir Milletvekili Sertel, ?unlar? söyledi:
“Ürün fiyatlar?na zam yap?lamam?? olmas?na kar??l?k maliyetlerin yüzde 15 artmas? neticesinde faaliyet zarar? önceki y?la göre 7 kat artarak 173 milyon TL’ye yükselmi?. Buna ilave olarak bankalardan al?nan spot kredi faiz hadlerindeki anormal yükseli?e paralel olarak finansman giderleri geçen y?la göre yüzde 99 oran?nda artarak 350 milyon TL’ye ula?m?? olmas?n?n da etkisiyle kurulu?un faaliyet dönemini 657 milyon TL zararla kapatt??? görülüyor. 2019 y?l? itibar?yla kurumun bankalara olan borcu 2 milyar 55 milyon lira. Faiz yükü 350 milyon TL. Dolay?s?yla 657 milyonluk zarar?n yüzde 50’sinden fazlas? bankalara ödenen faizler olu?turuyor. Her y?l zarar eden bu kurulu? adeta davulla zurnayla duyurdu?u, Cumhurba?kan?’n? isim babas? yapt??? stevia bitkisi yat?r?m?ndan da zarar etti?i anla??l?yor. Say??tay’?n tespitlerine göre bu bitkinin Rize gibi da?l?k alanda yeti?mesi zor. Bitki yeti?se de ticari bir ürüne dönü?emeyece?i 16 milyon yat?r?m yap?ld?ktan sonra anla??l?yor. Yaz?k, gerçekten çok yaz?k. ÇAYKUR’u göz göre bat?rmaya çal???yorlar. K?T Komisyonu’nda ve TBMM’de her kuru?un hesab?n? sormaya devam edece?iz ve bu kurumu göz göre göre bat?rmalar?na müsaade etmeyece?iz.”
16 M?LYON YATIRIM YAPILDI
?lk deneme üretimleri 2012 y?l?nda ba?layan stevia bitkisiyle ilgili önemli noktalara ve yap?lan yat?r?ma dikkat çeken Say??tay raporunda ?u bilgilere yer ald?:
“Te?ekkül, Cumhuriyet Çay Fabrikas? bünyesinde bulunan bir kapal? alanda yat?r?m yaparak Stevia bitkisinden ekstrakt elde edilmesini sa?layacak bir tesis kurmu?tur. Muhtelif i?ler projesi çerçevesinde yat?r?m program?ndan yakla??k 16 milyon TL harcand??? bildirilmi?tir. Ancak, stevia bitkisinden ?eker mi yoksa g?da katk? maddesi mi elde edilece?i henüz aç?kl?k kazanmam??t?r. Di?er yandan Çay Bölgesinde üretiminin yap?lmas? için stevia fidesi da??t?lan üreticilerin de söz konusu bitkinin üretiminden olumlu sonuç alamad?klar? görülmü?tür. Stevia bitkisi düz ve taban arazi istemektedir. Bu özellikte Rize ?artlar?nda arazi bulunmas? zor görünmektedir. Ayr?ca Türkiye’de yeti?tirilen stevia bitkisinin sahip oldu?u de?erlerin ekstrakt elde etmek için uygun olmad??? ifade edilmektedir. Bu tesisin çal??t?r?lmas? için yurt d???ndan kuru stevia yapra?? ve proseste kullan?lacak yard?mc? ürünlerin ithal edilmesi gündeme gelmektedir. Maliyeti, Pazar durumu ve kullan?m alan? iyice tespit edilmeden böyle bir ürün için yat?r?m yap?lmas? rasyonel bir yakla??m olarak görünmemektedir.”
GENEL MÜDÜR’DEN ACI ?T?RAF
ÇAYKUR Genel Müdür Vekili Yusuf Ziya Alim, üretimine eski Genel Müdür ?mdat Sütlüo?lu döneminde ba?lan?lan stevia bitkisiyle ilgili itirafta bulunarak, "Stevia üreticiden kabul görmedi. Biz 46 üreticimize steviay? da??tt?k. Bir üretici 'otun içinde kald?, çürüdü.', biri 'ben bununla u?ra?amam.' dedi. Üreticilerimiz kolayl??a al??m??, steviay? kabullenemedi. ?n?allah kabul görür. Biz üreticiye destek veriyoruz. Bizim için bir alternatif olur. Kabul görmedi diye bir kenara atmad?k. Proje devam ediyor" demi?ti.