Corona virüsü salg?n?nda a??lar?n kullan?ma girmesiyle bir umut ????? belirse de ?ngiltere, Güney Afrika ve Brezilya’da ortaya ç?kan yeni mutasyonlar bilim dünyas?n? endi?elendiriyor. A?? üreticileri, virüsün ?ngiltere varyant?na kar?? halen etkili oldu?unu aç?klasa da bilim dünyas?nda Brezilya ve Güney Afrika varyantlar?nda a??lar?n yüksek etkinlik göstermeyebilece?i tart???l?yor.
?stanbul Üniversitesi-Cerrahpa?a Cerrahpa?a T?p Fakültesi T?bbi Mikrobiyoloji Anabilim Dal?, T?bbi Viroloji Bilim Dal? Ba?kan? ve Sa?l?k Bakanl??? Koronavirüs Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Kenan Midilli, virüslerin mutasyon geçirmesinin beklenen bir durum oldu?unu, ancak bu mutasyonlar?n yak?ndan takibinin, hem vaka tespiti ve izolasyonu için, hem de salg?nla mücadele stratejileri aç?s?ndan çok önemli oldu?unu vurgulad?. Bunun için de gerçek zamanl? olarak pozitiflik saptanan örneklerin yüzde 2’sinde virüsün genom diziliminin ç?kar?larak de?i?ikliklere yak?ndan bak?lmas? gerekti?ini belirten Prof. Dr. Midilli, Türkiye’de de rutin Halk Sa?l??? Genel Müdürlü?ü koordinatörlü?ünde, virüs DNA dizi analizi takip sistemi organizasyonu yap?ld???n? söyledi.
V?RÜSÜN GEN D?Z?L?M? YAKIN TAK?BE ALINACAK
Virüsün bula??c?l?k özellikleri ve hastal?k üzerindeki seyri üzerindeki etkilerini erkenden fark edebilmek için yak?n takip edilmesi gerekti?ini söyleyen Prof. Dr. Midilli, “Bunu da belli orandaki pozitif örneklerden seçip bunlara tam genom analizi dedi?imiz 30 bin bazl?k RNA’s?n?n dizilimini ç?kararak yap?yoruz (sekanslama). Bunun belli periyodlarda de?il, neredeyse gerçek zamanl? olarak izlenmesi gerekiyor. Dünya Sa?l?k örgütü de o gün ya da o hafta pozitif tespit edilmi? örneklerin, yüzde 2 ila 10’unda sekanslama yap?lmas?n? öneriyor. Türkiye’de bu salg?n?n ba??ndan itibaren düzenli dizi analizleri ile virüs takibi yap?lamad?. Ciddi bir altyap? gerektiren bir i?lem bu. Ancak bu varyantlar ve DSÖ’nün önerileriyle, bunun için harekete geçildi. Halk Sa?l??? Genel Müdürlü?ü koordinatörlü?ünde düzenli bir DNA dizi analizi ile takip sistemi kurulacak” dedi.
“?MMÜN PLAZMA G?B? BA?I?IKLIK TEDAV?LER? MUTASYONU TET?KLEM?? OLAB?L?R”
Covid-19 virüsünün bu kadar fazla mutasyon biriktirmesinin endi?e yaratt???n? söyleyen Prof. Dr. Midilli, “Virüslerin normalde ayda bir kere de?i?ime (mutasyona) u?ramas?n?n bekleriz. Y?lda toplam 24, bilemediniz 30 tane mutasyon biriktirmesi bekleniyordu. Ama ?u son zamanda kar??m?za ç?kan bu üç varyantta, neredeyse bir y?lda biriktirecek kadar mutasyon var ve bunlar?n biz atalar?n? (a?ama a?ama geçmi?ini) görmüyoruz. Virüs evrimle?mesini epey ilerlettikten sonra kar??m?za ç?km?? durumda” dedi.
Pandemi süresince hastal???n tedavisinde kullan?lan immün plazma gibi ba????kl?kla ilgili tedavilerin, bu mutasyonlar? tetiklemi? olabilece?inin dü?ünüldü?ünü belirten Prof. Dr. Midilli, sözlerini ?öyle sürdürdü: “Bu tip tedaviler virüs üzerinde seçtirici bask? dedi?imiz (tedaviden kaçmay? ö?reten) bir etki yarat?yor. Bu mutantlar büyük ihtimalle ba????kl?k sorunu olan yani virüsü kolayl?kla kontrol al?na alamayan ya da (immün) plazma tedavisi görmü? ki?ilerde meydana gelmi? ve ondan sonra toplum içinde yay?lmaya ba?lam?? gibi görünüyor”
“?NG?LTERE MUTASYONU DÜNYADA ÜÇÜNCÜ DALGA KORKUSUNA YOL AÇIYOR”
?ngiltere’de (varyant 1), Güney Afrika (varyant 2) ve Brezilya’daki (varyant 3) mutasyonlar?n en büyük tehdit olarak alg?land???n? söyleyen Prof. Dr. Midilli, “Her üçünde de dikkat çeken noktalardan bir tanesi bula??c?l?klar?n?n daha yüksek olmas?yd?. ?ngiltere varyant?n?n bula??c?l?k ve ölüm h?z?n?n en az yüzde 30 daha yüksek oldu?u ortaya ç?kt?. Bu, pek çok aç?dan sorun olu?turacak bir tablo. Birçok ülkede Ocak ba??nda ya da Aral?k sonunda tek tük vakalar görülmeye ba?land?. Ama o ülkelerde ba?ta Portekiz olmak üzere, ?sviçre, Danimarka’da (bu varyant? ta??yan) vaka say?lar? çok kayg? verici oranlara ula?t?. Özellikle Portekiz’de ?u anda vakalar?n neredeyse yüzde 60’?n?n kökeninde ?ngiltere varyant? oldu?u tahmin ediliyor. Di?er ülkelerde de yap?lan projeksiyonlara göre, e?er yeterince kontrol alt?na al?namazsa, bahar aylar?nda varyant? 1’in bütün Avrupa ve Kuzey Amerika’da bask?n hale gelmesi bekleniyor” ?eklinde konu?tu.
“HER ÜÇ ÜLKE DE SALGININ ?LK DALGASINI ÇOK A?IR GEÇ?RD?”
Varyantlar?n ortaya ç?kt?klar? ülkelere bak?ld???nda, her üç ülkenin de salg?nda ilk dalgay? çok a??r geçirdi?inin dikkat çekti?ini belirten Prof. Dr. Midilli, “?ngiltere, Güney Afrika ve Brezilya, birinci dalgay? yo?un bir ?ekilde ya?am?? ve çok etkilenmi? bölgeler. Bu toplumlarda hastal??? geçirip ba????k hale gelmi? ki?ilerin say?s?n?n, di?er bölgelere göre daha yüksek olmas?n? bekleriz. Nitekim Brezilya’da mutasyonun ortaya ç?kt??? bölgede, ikinci pikin hemen öncesinde seroprevalens, yani antikor taramas? yap?ld? ve antikor pozitifli?inin yüzde 76’n?n üzerinde oldu?unu bildiren çal??malar var. Bizi niye ürkütüyor bunlar? Yüzde 76’s? ba????k hale gelmi? bir toplumda (tekrar) böylesine yo?un bir salg?n yapabiliyor olmas? nedeniyle. Yani do?al enfeksiyonu geçirseniz bile, yeniden orada ciddi düzeylerde vaka say?lar?na ve yeni bir dalgaya yol açabilecek kapasitesi var demek bu. ?kincisi de olu?mu? olan ba????kl?ktan demek ki kaçabilme kabiliyeti geli?tirmi? virüs” dedi.
“GÜNEY AFR?KA VE BREZ?LYA VARYANTLARI A?ILARDA SORUN YARATAB?L?R”
Bu üç varyant?n içerisinde ba????kl?k aç?s?ndan en büyük s?k?nt?n?n Güney Afrika ve Brezilya varyantlar? oldu?una i?aret eden Prof. Dr. Midilli, bunlar?n özellikle a??lar aç?s?ndan neden büyük endi?e yaratt???n? ise ?u ?ekilde aç?klad?:
“Güney Afrika ve Brezilya varyantlar?nda özel bir aminoasit de?i?ikli?i var. Bunlar?n hem do?al ba????kl?k, hem de a??lar?n olu?turaca?? ba????kl?ktan daha az etkilenme, yani kaçabilme ihtimali oldu?u gösterildi. A?? firmalar? da aç?klad? bunu. ?ngiltere’deki varyant?n ilk halinin a??lardan etkilenmeyece?i aç?klansa da birkaç gün önce yay?nlanan baz? bilgiler, ?ngiltere’deki mutasyonda, Brezilya ve Güney Afrika varyantlar?ndaki kilit aminoasit de?i?ikli?inin de eklendi?i yönünde. Ba?tan beri en çok korkulan ?eylerden bir tanesiydi bu. Yani bu üç varyantta da benzer mutasyonlar?n olmas?, birbiriyle ilgisiz, farkl? co?rafyalarda böyle de?i?ikliklere u?ramas?, virüsün bu yönde evrimle?meye gitti?ini ve evrimle?me h?z?n?n da artmaya ba?lad???n? i?aret ediyor. Bu da virüsün daha fazla mutasyon biriktirerek, belki tamamen dirençli hale gelme riskini ortaya ç?kar?yor”
ÜÇ MUTASYON DÜNYADAK? TÜM PLANLARI DE???T?RD?
Bu üç yeni mutasyonun dünyada pandemiyle ilgili tüm planlar? de?i?tirdi?ini belirten Prof. Dr. Kenan Midilli, k?s?tlamalar?n gev?etilmesi için henüz çok erken oldu?unu söyledi.
Midilli, “?u anda bütün programlar ve beklentiler de?i?tirildi. A?amalardan beklentiler, k?s?tlama önlemlerinden beklentileri de?i?tirdi bu mutasyonlar. Virüs, antikorlara daha fazla direnç kazanmadan toplumun bir an önce a?? ile ba????klanmas?, yani salg?n?n kontrol alt?na al?nmas? için a??lama çal??malar?n?n h?zla yayg?nla?t?r?lmas? gerekiyor. Ancak burada da bütün dünyada ya?anan a?? tedari?i problemi söz konusu. A?? firmalar?n?n, bu yeni varyantlara kar?? güncelleme yapmalar? gerekecek. Tüm bunlar a??lamalar?n gecikmesine sebep olacak. Bu da salg?n?n uzamas?, hastanelerin yeniden dolmas? aç?s?ndan büyük bir tehdit olu?turuyor. ??te bu nedenlerle elimizdeki en güçlü silah yine k?s?tlay?c? önlemler maalesef. Halk sa?l??? tedbirlerine devam etmemiz gerekiyor. Özellikle böyle bula??c?l?k h?z? yüksek, mortalitesi (ölüm h?z?) yüksek bir varyant?n bask?n hale gelme tehlikesi, hali haz?rda devam eden k?s?tlama tedbirlerinin çok dikkatli bir ?ekilde ve çok tart?larak gev?etilmesi zorunlulu?unu ortaya ç?kar?yor” dedi.
“GEV?EME PLANLARI KISA SÜREL? YA DA LOKAL OLARAK YAPILMALI”
Toplumun k?s?tlamalardan ruhsal ve ekonomik olarak çok yoruldu?unu da belirten Prof. Dr. Midilli, bu nedenle gev?eme planlar?n?n k?sa süreli ya da lokal olarak uygulanabilece?ini belirterek sözlerini ?öyle noktalad?: Sorun neredeyse, orada daha s?k? k?s?tlama önlemleri uygulanabilir. Yerel olarak baz? yerlerde okullar, özellikle küçük s?n?flar aç?labilir. Nitekim köy ilkokullar? aç?labilecek. 9-10 ya? alt? çocuklar hastal??? geçirse de bula?t?rma oranlar? çok dü?ük. Ama 10-19 ya? grubu, hem hastal??? kolay kap?yor hem de çok mobilize bir ya? grubu oldu?u için daha fazla yay?yorlar. Onun için okullar?n bütünüyle aç?lmas?, belki bu sene içinde çok mümkün olmayabilir. Tedbirlere uyumu gönüllü olarak b?rakt???m?zda, bu i? birkaç hafta içerisinde tekrar a??laman?n sonuçlar? elde edilmedi?i sürece kar??m?za ç?k?yor vaka say?s?ndaki art??lar. K?s?tlama ve gev?etme periyodundan sonra yoyo etkisi gösteriyor. Bir sonraki dalga daha büyük oluyor. Bunu çok iyi gördük yaz sonu ve sonbaharda ya?ad???m?z ikinci dalgada. Bu nedenle bütün gev?etme tedbirlerinin ve bula?malar aç?s?ndan kritik yerlerin aç?lmas?nda çok acele etmemek gerekiyor.