?zmir Büyük?ehir Belediye Ba?kan? Cemil Tugay, Birgün Gazetesi’nde demokrasi ve yerel yönetimler ili?kisini ele alan bir makale yazd?. Ba?kan Tugay makalesinde son 20 y?lda Türkiye’de ço?ulcu demokrasinin yerine otoriterle?me riskinin olu?tu?unu belirtirken ço?ulcu demokrasiye geçi?te yerel yönetimlerin önemine de vurgu yapt?.
Tugay’?n makalesi ?öyle:
Monar?iden cumhuriyete, hilafetten laik düzene geçi? ve sonras?nda da imparatorlu?un enkaz?ndan ulus devletin olu?turulmas?, halk egemenli?ine dayanarak gerçekle?tirildi. Türkiye Cumhuriyeti, saraylarda de?il, en zor ko?ullarda bir araya gelen Millet Meclisi’nde kuruldu. 1924 Anayasas? ile halk?n temsilcilerini seçti?i, bu temsilcilerden olu?an Meclis’in yasalar? yapt??? ve hükümeti olu?turdu?u bir sistem getirildi. Bu rejim Meclis’i en üst organ olarak kabul etti. Cumhuriyet’in kurulu?unda ortaya ç?kan bu anlay?? Türkiye’nin siyasi kültürünü biçimlendirdi. Bu anlay?? bize egemenli?in millete ait oldu?unu saraya veya bir az?nl??a devredilemeyece?ini ö?retti.
Tarihin uzun ve k?sa dalgalar? vard?r. Uzun dönemler aç?s?ndan bak?ld???nda insanl?k ileri do?ru gider ama k?sa vadede baz? döngüsel hareketler geriye gidiliyormu? izlenimi verebilir. Son yirmi be? y?l? kapsayan dönemde ortaya ç?kan “saray rejimi” Türkiye Cumhuriyeti’nin demokratik ilerleyi?inde k?sa bir parantez olarak kalacak, egemenlik yeniden saraydan halka geçecektir.
HALK ?Ç?N, HALK TARAFINDAN
Demokrasi, insanl?k tarihi boyunca farkl? içerikler, farkl? anlamlar kazanm?? bir kavram. Modern demokrasinin en yayg?n tan?mlar?ndan biri Abraham Lincoln'e ait; O, “Halk?n, halk için, halk taraf?ndan yönetimi” olarak tan?ml?yor. Bu yönetimin nas?l olmas? gerekti?ine dair fa?izm deneyimini de dikkate alarak 20. yüzy?l demokrasileri baz? ideal yan?tlar ürettiler. Demokrasi, hükümetlerin politikalar?n? kamunun yani yurtta?lar?n yönlendirdi?i, belirledi?i ve yürütmenin hesab? sand?kta yurtta?lara verdi?i, toplumun ortak görü? ve anlay?? olu?turdu?u bir sistem olarak kabul gördü. Bu varsay?ma göre demokrasilerde; her yurtta??n kat?l?m?na aç?k özgür bir kamusal alan, güçlü bir sivil toplum, demokratik siyasi partiler, etkin denetim mekanizmalar?, do?ru bilgilendirmeyi mümkün k?lan medya ortam?, e?it ko?ullarda rekabet, haklar? güvence alt?na alan hukuki çerçeve olmal?d?r. 20. yüzy?l?n parlamenter demokrasisi kendi i?leyi?ini böyle aç?klad?.
Bu demokrasi tan?m?na geçen yüzy?l boyunca farkl? kesimlerden itirazlar oldu. Emekçi s?n?flar, kad?nlar, az?nl?klar, sistemin d??lad??? insanlar kendilerinin yeterince temsil edilmedi?ine inanarak demokrasinin s?n?rlar?n? geni?letmek, kendilerinin daha çok kapsanmas?n? sa?lamak için mücadele ettiler ve çe?itli kazan?mlar sa?lad?lar. Parlamenter demokrasi sivil toplumu ve toplum içindeki farkl?l?klar? daha çok dikkate almak zorunda kald?. Özellikle Avrupa ülkelerinde, merkezi iktidar?n elindeki birçok yetki, temsilin daha do?rudan sa?land??? yerel yönetimlere devredildi. Askeri rejimlerden sivil rejimlere geçen Güney Amerika ülkelerinde yeni kat?l?mc? modeller geli?tirildi.
Öte yandan tam tersine bir gidi?ten söz etmek de mümkün. Parlamenter demokrasinin kendilerini temsil etmedi?ine inanan alt s?n?flar aras?nda otoriter-popülist siyasetçiler itibar kazanmaya ba?lad???na tan?kl?k ediyoruz.
K?sacas?, içinde bulundu?umuz 21. yüzy?l?n ilk çeyre?inde parlamenter demokrasi hem daha geni? demokratik aray??lar?n hem de otoriter yönelimlerin ele?tirisi alt?nda. Bize dü?en, demokrasiyi sand??a indirgemeden, yurtta?lar?n kat?l?m?yla geni?letmek, daha çok insan?n daha do?rudan temsilini sa?lamak, bu sayede demokrasinin kazan?mlardan vazgeçmeyi öneren popülist e?ilimleri engellemek olmal?.
?NSANLIK YEN? YOLLAR BULACAKTIR
Türkiye’de kat?l?mc? bir demokrasiyi engelleyen önemli bir neden “ço?unlukçu demokrasi” anlay???n?n yayg?nl???d?r. Ça?da? demokrasi, iktidar?n s?n?rland???, seçimleri kazanan?n her istedi?ini yapma hakk?n? kendinde bulamad??? bir sistemdir. Bu aç?dan ülkemiz demokrasisi her zaman sorunluydu ama son yirmi y?ldaki uygulamalarla güçler ayr?l???n?n giderek ortadan kald?r?lmas?, demokrasiyi kazanan?n her ?eyi kazand??? otoriter bir yöne götürdü.
Ço?unlukçu demokrasiden ço?ulcu demokrasiye geçi? için yerel yönetimlerde yurtta?lara örnek uygulamalar sunmam?z, gerçek demokrasinin ne oldu?unu pratikte göstermemiz gerekti?ini dü?ünüyorum. Bunu da s?n?rlar?m?z? bilerek, yasalara uyarak, farkl? partilere oy verenlerin haklar?n? gözeterek, partizanl?k ve kay?rmac?l?k yapmayarak, adil hizmet vererek, bütün hem?ehrilerimizi kucaklayarak gerçekle?tirebiliriz.
Demokrasinin modern tan?m?nda siyaset sadece siyasetçilere b?rak?lamayacak bir aland?r. Bütün yurtta?lar siyaset üzerinde söz ve etki sahibi olabilmelidir. Ancak böylece, canl? ve verimli bir demokratik i?leyi?e kavu?abiliriz. Yurtta?lar be? senede bir oy kullanan “seçmen” olmaktan ç?kar, kendi hayatlar? üzerinde söz ve karar sahibi öznelere dönü?ür. Seçimler d???ndaki di?er siyasi kanallar aç?lmal?, yeni demokratik yollar olu?turulmal?d?r. Sivil toplum örgütleri, protesto ve gösteri hakk?, itirazlar?n? dile getirmenin farkl? biçimleri demokratik bir toplumsal ya?am?n olmazsa olmazlar?d?r. Ne kadar kat?l?mc? olunursa, siyaset o oranda elitlerin i?i olmaktan ç?kacak, temsil niteli?i yükselecek, tabana yay?lacakt?r. Bu sayede, siyasetçilerle temsil etti?i varsay?lan insanlar aras?nda yabanc?la?ma da azalacakt?r.
YEREL YÖNET?MLE BA?LAR
Belediye Kanunu’nun; 13’üncü maddesinde, “Herkes ikamet etti?i beldenin hem?ehrisidir. Hem?ehrilerin, belediye karar ve hizmetlerine kat?lma, belediye faaliyetleri hakk?nda bilgilenme ve belediye idaresinin yard?mlar?ndan yararlanma haklar? vard?r” ibaresi yer al?r. Bu madde yerel yönetimlere her türlü yurtta? kat?l?m? için geni? ve esnek bir çerçeve sunmaktad?r.
Kat?l?m kavram?na her türlü sorununu çözebilecek sihirli bir anlam yüklemeden, yöneticisi oldu?umuz ?ehrin özelliklerine uygun yeni ve çe?itlenmi? kat?l?mc? mekanizmalar geli?tirebilmeli, temsili demokrasinin s?n?rlar?n? halk?n ç?karlar? için esnetebilmeliyiz. Böylece, hem kentin sorunlar?n? çözmek için verimli yollar bulabiliriz hem de bu tür pratikler sayesinde yeni demokratik kurumlar olu?mas?na öncülük edebiliriz. Bu demokratik kurumlar, ayn? zamanda yurtta?lar?n demokrasi kültürünü özümsedikleri alanlar olarak da i?lev görecektir.
Yak?n tarihimizde kat?l?mc?l?k konusunda esinlenebilece?imiz epey örnek var. 1970’lerde CHP’li belediyelerin sürdürdü?ü halkç?-toplumcu belediyecilik birçok yönden kat?l?mc? pratikler geli?tirmi?tir. Keza, 12 Eylül’ün kara propagandas? nedeniyle gölgede kalan Fatsa örne?i, bugün dahi dikkatle incelenmesi gereken özellikler içermektedir. Ankara’da Karayalç?n döneminde birlikte karar almay? önemseyen planlama süreçleri sonunda Bat?kent, Portakal Çiçe?i Vadisi gibi çok ba?ar?l? yeni yerle?meler ortaya ç?km??t?r.
Dünya ölçe?inde ise en bilinen kat?l?mc? yerel yönetim modeli Brezilya’da ortaya ç?kan “kat?l?mc? bütçe”dir. 1989’da Porte Alegre kentinde ??çi Partisi’nden belediye ba?kan? seçilen Olivio Dutro’n?n ba?latt??? ve 1993’de Tarso Genro’nun derinle?tirerek sürdürdü?ü yönetim - toplum ili?kisinin demokratikle?mesini amaçlayan “kat?l?mc? bütçe” süreci, k?sa sürede yayg?nla?arak dünyadaki birçok kentin model ald??? bir uygulama haline geldi.
Porte Alegre deneyimi, kat?l?m?n oy vermekten ibaret oldu?u geleneksel yönetme biçimlerinden radikal bir kopu? olu?turdu. Her be? y?lda bir yöneticilerini seçen, sonra sahneden çekilen yurtta?, kat?l?mc? bütçede kamu yönetiminin etkin öznesi halini ald?, devlet d???nda yeni bir kamusal - siyasal alan yaratt?. O zamandan at?lan demokratik tohumlar?n sonucunda bugün Brezilya’da ??çi Partisi’nin iktidara gelebildi.
Bütün bu örneklerden ilham almal?y?z, kentsel demokrasi için günümüz ko?ullar?na uygun yeni yöntemler de geli?tirebilmeliyiz. Dijital a?lar?n yayg?nla?mas? kat?l?m ve demokrasi için bize yeni olanaklar sunuyor; bunlardan da yararlanmal?y?z.