BBC ara?t?rmas?, Ukrayna'da sava??n ba?lamas?ndan itibaren yakla??k 20 bin erke?in silah alt?na al?nmamak için ülkelerinden kaçt???n? ortaya koydu.
Askerlikten kaçanlar?n baz?lar? tehlikeli nehirlerden geçti, baz?lar?ysa gece karanl???nda yürüyerek s?n?r? geçti.
Bunlara ek olarak Kiev yönetimi, kaçma giri?iminde bulunan 21 bin 113 erke?in yakaland???n? do?rulad?.
Rusya'n?n i?galinin ard?ndan 18-60 ya? aras?ndaki erkeklerin ço?unlu?unun ülkeyi terk etmesi yasakland?. Buna ra?men, BBC'nin elde etti?i verilere göre, her gün onlarca erkek ülke s?n?rlar? d???na ç?kmay? ba?ard?.
Yurt d???na ailesinin yan?na gitmek, okumak ya da sadece yeni bir hayat kurmak için kaçan erkeklerle konu?tuk.
Yevgeny adl? bir erkek, "[Ukrayna'da] ne yapacakt?m ki? Herkes sava?ç? olam?yor... bütün bir ülkeyi kilit alt?nda tutman?z gerekmiyor. Sovyetler Birli?i'ndeki gibi herkesi ayn? kefeye koyamazs?n?z" dedi.
BBC, Ukrayna'n?n kom?u ülkeleri Romanya, Moldova, Polonya, Macaristan ve Slovakya'dan yasa d??? s?n?r geçi?i verilerini talep ederek ?ubat 2022 ve A?ustos 2023 tarihleri aras?nda 19 bin 740 erke?in bu ülkelere kaçak geçti?i sonucuna vard?.
Nas?l kaçt?klar?n? tam olarak bilemesek de giri?imde bulunan 21 bin 113 ki?inin hangi yöntemleri kulland???n? biliyoruz.
Bunlar?n ço?unlu?unu olu?turan 14 bin 313 ki?i s?n?r boyunca yürümeye ya da yüzmeye çal??t?.
Ukraynal? yetkililer, geri kalan 6 bin 800 ki?inin hastal?k raporlar? gibi sahte resmi belgeleri kulland???n? söyledi.
Ukrayna'da sa?l?k sorunu olan, bak?m sorumlulu?u bulunan, üç veya daha fazla çocuk babas? olan erkekler zorunlu askerlik kapsam? d???nda tutuluyor.
Pek çok ki?i, co?kun Tisa nehrini yüzerek Ukrayna'dan kaçmaya çal???rken öldü
A?ustos ay?nda Ukrayna Devlet Ba?kan? Volodimir Zelenskiy ülkenin t?bbi askeri komisyonlar? taraf?ndan al?nan "yolsuz kararlar?" gündeme getirmi? ve bunun ?ubat 2022'den bu yana muafiyetlerin on kat artmas?na neden oldu?unu söylemi?ti. Zorunlu askerlikten sorumlu bütün bölgesel yetkilileri görevden ald???n? ve 30 ki?i hakk?nda suç duyurusunda bulunuldu?unu aç?klam??t?.
Zelenskiy'nin Ukrayna Parlamentosundaki temsilcisi Fedir Venislavskyi BBC'ye sorunun ciddi oldu?unu aç?klad?.
"Hükümet bunun münferit de?il yayg?n bir durum oldu?unun fark?nda. Ancak ne yaz?k ki yolsuzlu?un çok yerle?ik oldu?unu da vurgulamam gerekiyor" dedi ve Ukrayna'n?n "yolsuzluk vakalar?n? asgari düzeyde tutmak için tüm imkanlar?n? kulland???n?" sözlerine ekledi.
Venislavskyi ülkeden kaçan ya da kaçmaya çal??anlar?n sava? üzerinde etkisinin olmad???n? söyledi.
BBC'ye verdi?i demeçte, "Ukraynal?lar?n egemenlik ve ba??ms?zl?klar?n? savunmak için dayan?kl?l?k düzeyinin yüzde 95-99 oldu?una inan?yorum" dedi ve sözlerini ?öyle sürdürdü:
"Seferberlikten kaç?nanlar?n oran? yüzde 1 ila 5 aras?nda. Ukrayna'n?n savunmas?nda kesinlikle kritik bir role sahip de?iller."
Venislavskyi seferberli?e kat?lacaklar?n say?s?n? radikal biçimde art?rma planlar?n?n olmad???n? söyledi.
Kaçan ya da kaçmaya çal??an 40 binden fazla erkek, Ukrayna ordusunun yenilenmesinde ihtiyaç duyulan askerlerin önemli bir bölümünü olu?turabilirdi.
A?ustos ay?nda Amerikal? yetkililer Ukrayna ordusunun 70 bine yak?n kay?p verdi?ini hesaplam??t?. Kiev bu verileri payla?m?yor.
Ukrayna, ordusunun büyüklü?üne ili?kin resmi verileri de yay?mlam?yor. Ancak Savunma Bakan? Rustem Umerov, Eylül ay?ndaki Avrupa Strateji Forumunda Ukrayna silahl? kuvvetlerinin say?s?n?n 800 binden fazla oldu?unu söylemi?ti.
Kaç??lar?n baz?lar? dramatikti.
Bir videoda Dinyester Nehrinden Moldova'ya do?ru yüzen bir adam görünüyor, Moldoval? s?n?r muhaf?zlar? onu h?zla güvenli bir noktaya geçirmeye çal???yor.
Ukrayna ve Romanya aras?ndaki Tisa Nehrinden geçmeye çal???rken bo?ulan adamlar?n cesetlerinin k?y?ya çekildi?i ana ait bir ba?ka video da olas? ölümcül sonuçlar? gösteriyor.
Ancak Moldova göç merkezinde bulu?tu?umuz Kiev'den bir in?aat i?çisi Yevgeni, ülke s?n?r?ndan sadece yürüdü?ünü söyledi. Elimizdeki verilere göre Ukrayna'dan ç?k??ta en popüler rota buydu. Bu ?ekilde sava?tan kaçanlar do?rudan s???nma ba?vurusunda bulunabiliyordu.
Yevgeni bize Ukrayna'da kendisini kapana k?s?lm?? hissetti?ini söyledi. ?lk celbe genç erkekler ve askeri deneyimi olanlar dahil edilmi?ti.
O s?rada iyi para kazanabilece?i bir i? bulmas? da zor olmu?tu, "çünkü her ?ey sava?a yönelik hale gelmi?ti" ve buna ra?men "elektrik, yak?t dahil her ?ey pahalanm??t?".
Moldova polisi taraf?ndan yap?lan incelemenin ard?ndan s???nma ba?vurusunda bulundu zira sab?ka kayd?n?n olu?mamas? için ülkeye giri?inden sonraki 24 saat içinde ba?vurunun yap?lmas? gerekiyordu.
26 ya??nda Harkivli bir müzisyen olan Erik ile ayn? iltica ve göç merkezinde bulu?tuk.
Erik, Moldova'n?n ayr?l?kç? Transdinyester bölgesinin ovalar?ndan yürüyerek geçip ard?ndan nehri yüzerek Moldova'ya geldi?ini söyledi.
Askerlikten muafiyet için sahte rapor almak mümkün olsa da Erik'in deneyimi bu resmi belgeleri alman?n dü?ünülenden zor oldu?unu gösteriyor.
Gençken peritonit nedeniyle komplike bir kar?n ameliyat? geçiren Erik, kendisini orduda görev yapmaktan al?koyan özel bir diyet uygulamas? gerekti?ini, ancak sava? ç?kt???nda t?bbi muafiyet belgesi alman?n imkans?z oldu?unu belirtti:
"Sorumlulu?u bir birimden di?erine at?yorlar: '?uraya git, buraya git'. Elimde test sonuçlar?m olmas?na ra?men, alt? ay boyunca muaf oldu?umu kan?tlamaya çal??t?m. Sonunda sabr?m tükendi."
Erik sonunda ABD'ye ula?t?, orada kar?s? ve dört ya??ndaki k?z?na kavu?tu.
Erik k?z?na ABD'de kavu?tu
Vlad (gerçek ad? de?il) ise geçerli bir muafiyet belgesi almay? ba?ard???n? ancak s?n?r muhaf?zlar?n?n belgeyi ciddiye almad?klar?n? söyledi.
Yurt d???nda bir üniversiteden kabul ald???n? ve Ukrayna'dan ayr?lmak için ö?renci izni ald???n? ama k?sa sürede bunun i?e yaramayaca??n? fark etti?ini anlatt?:
"Kontrol noktas?nda zorland???m için i?e yaramad???n? dü?ündüm. Birinden di?erine gittim. Bana gülüp geri evime gönderdiler. Bu ka??t parças?n?n, bu 'iznin' s?n?r muhaf?zlar? için anlams?z oldu?unu fark ettim, umurlar?nda de?ildi."
Vlad bunun yerine Tisa Nehrini yüzerek geçip Romanya'ya kaçmaya karar verdi.
Yevgeni, Ukrayna'da i? bulamad???n? söyledi.
Vlad s?n?r?n Ukrayna taraf?na arkada??n?n yard?m?yla ula?t? ama Danilo takma ad?n? kulland???m?z bir ba?ka adam, Tisa'dan geçi?i Telegram üzerinden organize eden birilerinin hizmetini kulland???n? anlatt?.
BBC, mesajla?ma uygulamas? Telegram'?n kaçakç?lar taraf?ndan hizmetlerinin reklam?n? yapmak için yayg?n bir ?ekilde kullan?ld???n? buldu.
Ara?t?rmam?zda çal??an ve kimli?ini gizleyen, Andrey takma ad?n? kulland???m?z bir gazeteci, Ukrayna'dan kaçmak istiyormu? gibi yaparak kaçakç?larla bir ay boyunca yaz??t?.
Üye say?lar? 100'den binlerce ki?iye kadar de?i?en en az alt? Telegram grubunu ke?fetti.
Bu gruplar?n ailesine çocuk eklemekten en pahal? seçenek olan ve "beyaz bilet" olarak bilinen t?bbi muafiyet sertifikas?na kadar bir dizi farkl? servisi sundu?unu söyledi.
Sertifikan?n ne zaman isterse, Ukrayna'dan ayr?l?p ülkeye geri dönmesine izin verdi?ini belirtti.
Sertifikay? haz?rlaman?n bir haftay? bulabilece?i belirtildi ona maliyeti 4 bin 300 dolard?. Bileti basan kurumdaki yetkiliye verilecek rü?vet de fiyata dahildi.
Parlamento temsilcisi Venislavskyi bize sahte belgecilik tehdidinin ve baz? durumlarda s?n?r muhaf?zlar? taraf?ndan ciddiye al?nan gerçek evraklar?n al?nmas?ndaki zorluklar?n, yeni bir dijital sistemle önümüzdeki bir veya iki y?l içinde ortadan kalkmas?n? bekledi?ini söyledi.
Konu?tu?umuz herkes, ülkeden kaçma giri?imlerinde ba?ar?l? olmu?tu, ama Ukrayna yetkilileri taraf?ndan yakalananlar 92 ila 230 dolar aras?nda para cezas? ve sekiz y?la kadar hapis cezas? riskiyle kar?? kar??ya.
Kaçt?ktan sonra Ukrayna'ya döneceklerin geriye dönük cezayla kar??la??p kar??la?mayaca?? belli de?il, ancak Venislavskyi bunun Ukrayna'n?n ulusal ç?karlar?na uygun olaca??na inanmad???n? söyledi.
Danilo tüm Ukraynal?lar?n kendi tercihini yapmakta özgür olmas? gerekti?ini savunuyor:
"Çünkü hala her bireyin kendi hayat?n?n amac?na karar vermesi gerekti?ine inan?yorum. Baz?lar? s?n?rlar?n? savunmakta anlam bulurken di?erleri kendilerini ve ailelerini korumakta bulabilir. Baz?lar? da yaratmak, i? kurmak, devletin ekonomisine katk?da bulunmakta bulabilir.
"Ne olursa olsun sava? meydan?nda rolüm olmad???na inan?yorum".
Ukraynal? yetkililerin sava? bittikten sonra ülkeyi terk edenleri cezaland?rmak yerine, dönmeleri için cesaretlendirece?ini umdu?unu belirtiyor:
"?nsanlar olmadan, dahas? iyi para kazanacak ve Hazine'ye iyi para ödeyecek zeki insanlar olmadan, devletin var olmas? daha da zor."
Rusya ile sava??n sonu ufukta görünmüyorken meselenin ne zaman gündeme gelece?i net de?il.
Di?er yandan cephedeki durum bir y?pratma sava??na dönü?tü?ü için Ukrayna'n?n alabilece?i tüm askerlere ihtiyac? var.