Türkiye’de e-Devlet ve Türkiye ?statistik Kurumu (TÜ?K) verileri, aralar?nda ?stanbul’un da bulundu?u 11 ilde, 2020’nin ilk 8 ay?nda, son 5 y?l?n ortalamas?na k?yasla ölüm say?s?n?n yüzde 12 artt???n? ve toplam 10 bin 950 ek ölüm oldu?unu ortaya koydu.
BBC Türkçe’nin haberine göre, ayr?ca nüfus faktörü göz önüne al?narak yap?lan hesaplamada da 11 ilde ölüm say?s?n?n 2019’un ilk sekiz ay?na k?yasla yüzde 8,4 artt??? verilerde yer ald?.
Türkiye geneli için bu y?l beklenen ölüm art?? oran? ise yüzde 2,2. Uzmanlar ise bu tarz yüksek art??lar?n pandemiyle ili?kilendirilmesinin normal oldu?unu ve ek ölümlerin sadece Türkiye’de de?il tüm dünyada görüldü?ünü ifade etti.
EK ÖLÜM NED?R?
Epidemiyolojide ek ölüm kavram?, normal veya kriz d??? ko?ullar alt?nda beklenenden daha fazla gerçekle?en ölümleri tan?ml?yor. Bunun hesaplamas? geçmi? y?llar?n ölüm ortalamalar?na ve y?ll?k beklenen art??lara bak?larak yap?l?yor.
Uzmanlar, pandemi gibi ola?anüstü ko?ullar?n ya?and??? belli bir zaman diliminde ek ölümün tespit edilmesi halinde bunun da pandemi ile ili?kilendirilmesinin normal oldu?unu belirtiyor.
Avrupa Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastal?klar? Derne?i (ESCMID) Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Önder Ergönül, ek ölümlerin incelenmesinin pandemi gibi ola?anüstü dönemlerin etkilerinin anla??lmas?nda bilimsel aç?dan da kabul edilmi? bir yöntem oldu?unu söyledi. Ergönül ?u ifadeleri kulland?:
* Beklenen ölüm say?s? geçmi? y?llar?n tarihsel olarak bak?larak ortaya konulur. Son 5 y?lda, 10 y?lda beklenen ölüm say?s? bellidir. Beklenenden daha fazla ölüm olmas?, hele de pandemi dönemi varsa, neye ba?lan?r? Pandemiye ba?lan?r. Son derece basit ama sa?lam bir mant?k. Göreceksiniz önümüzdeki y?llarda pandemi bittikten sonra bile yap?lacakt?r.
TÜRK?YE’DE “EK ÖLÜM” ORANI
Pandemi döneminde ek ölümler olup olmad???n? ara?t?ran BBC Türkçe, e-Devlet ve Türkiye ?statistik Kurumu (TÜ?K) üzerinde yer alan verileri inceledi. e-Devlet üzerinde yaln?zca 11 ile günlük ölüm verileri bulunuyor. Bursa, Denizli, Diyarbak?r, Erzurum, ?stanbul, Kahramanmara?, Kocaeli, Konya, Malatya, Sakarya ve Tekirda? olarak s?ralanan bu iller, Türkiye nüfusunun yüzde 36,5’ini temsil ediyor.
Ara?t?rmada e-Devlet üzerinden 2019 ve 2020 y?llar?na ait 1 Ocak ile 31 A?ustos aras?ndaki 8 ayl?k döneme ili?kin ölüm veriler bir araya getirildi ve önceki y?llar?n il baz?nda ölüm say?lar? için ise TÜ?K verileri kullan?ld?.
ÖLÜMLER?N ORTALAMASI 100 B?N?N ÜZER?NE ÇIKTI
Söz konusu illerde, 2015-2019 y?llar? aras?nda gerçekle?en 8 ayl?k toplam ölüm say?s? 87 bin ile 94 bin aral???nda de?i?iyor. 2018’de ise bir önceki y?la k?yasla ölüm say?s?n?n azald??? görülüyor. Bu 5 y?lda meydana gelen ölümlerin ortalamas? 91 bin 37.
2020 y?l?nda ise bu 11 ildeki toplam ölümler ilk kez 100 binin üzerine ç?kt?. e-Devlet verilerine göre, toplamda 101 bin 987 ki?i ya?am?n? yitirdi. Aradaki fark, 10 bin 950.
Türkiye genelinde ayn? dönemde aç?klanan Covid-19 kaynakl? ölümlerin toplam say?s? ise 6 bin 326. Sa?l?k Bakanl???, ?stanbul hariç, il il Covid-19 ölüm verilerini aç?klamad???ndan di?er 10 kentteki can kayb? say?s? bilinmiyor.
OCAK-A?USTOS ARASI ARTI? ORANI
Uzmanlar, bu tarz incelemelerde geçmi? y?llar?n verilerinin yan? s?ra göz önüne al?nmas? gereken bir di?er önemli etkenin de nüfus oldu?unu belirtti ve oransal bir k?yaslaman?n daha net bir resim ortaya koyabilece?ini söyledi.
Bu etkenler de eklenerek yap?lan incelemelerde y?l?n ilk 8 ay?nda ölüm say?s?n?n hem geçmi? y?llar?n ortalamas?n?n hem de Türkiye geneli için beklenen art?? oran?n?n üzerinde yükseldi?i görülüyor.
?ncelenen 11 ilin nüfusuna göre yap?lan hesap, ölümlerin 2019’a k?yasla yüzde 8,4 artt???n? ortaya koyuyor.
?l baz?nda y?ll?k ölüm art?? beklentisine ili?kin herhangi bir resmi veri bulunmuyor. Ancak Sa?l?k Bakan? Fahrettin Koca, 2 Eylül’de düzenledi?i bas?n toplant?s?nda, Türkiye geneli için 2020 y?l?ndaki ölüm art?? oran?n?n yüzde 2,2 oldu?unu ve ilk sekiz ayda da ölümlerin beklenen çerçevede artt???n? söyledi.Koca ?u ifadeleri kulland?:
* 2019 y?l? ilk 8 ay? enfeksiyon hastal?klardan vefat say?m?z 8 bin 72 ama bu y?l bu say? 7 bin 491. Yani geçen y?ldan daha dü?ük. Bu veriler ?????nda ?u söylenebilir Covid hastalar?n?n enfeksiyon diye kaydedilmesinden ziyade belki tersini iddia etmek, eskiden enfeksiyon tan?s?n? konan baz? hastalar?m?z?n Kovid olarak kaydedildi?i de söylenebilir.
?L BAZINDA ÖLÜM ORANLARI
Sa?l?k Bakanl???’n?n corona virüsüyle ilgili il baz?nda ölüm ve vaka say?lar?na ili?kin aç?klad??? herhangi bir düzenli veri bulunmuyor. Bu durumun tek istisnas? ise ?stanbul ve ?stanbul özelinde daha detayl? bir analiz yapmaya imkan tan?yor.
?stanbul’da ilk vakan?n tespit edildi?i 11 Mart’tan 31 A?ustos’a kadar geçen süre içerisinde 39 bin 503 ki?i ya?am?n? yitirdi. 2019’un ayn? döneminde ise bu say? 34 bin 297 olmu?tu.
Yani bir y?l içerisinde ölümlerde 5 bin 206 ki?i ya da yüzde 15’lik bir art?? görülüyor. Ayn? dönemde Covid-19 nedeniyle ?stanbul’da ya?am?n? yitirenlerin say?s? ise 2 bin 865. Bu da basit bir hesapla ?stanbul’da 2 bin 341 ki?ilik bir “ek ölüme” denk geliyor.
Di?er illerde ise Covid-19 kaynakl? ölümlere ili?kin veriler aç?klanm?yor ve bu da böylesi bir analiz yapmay? mümkün k?lm?yor. Bununla birlikte geçmi? y?llara ait TÜ?K verileri ile 2019 ve 2020’ye ait e-Devlet’ten toplanm?? verileri k?yaslamak ise mümkün.
Buna göre Malatya, Konya, Tekirda? ve Diyarbak?r hariç tüm illerde 2020’nin ilk 8 ay?ndaki ölüm say?s? ortalaman?n üzerinde gerçekle?ti. Ortalaman?n alt?nda kalan illerden Tekirda? ve Konya’ya ili?kin TÜ?K ile e-Devlet verileri aras?nda ciddi tutars?zl?klar oldu?u görüldü.
Örne?in, e-Devlet’te 2019’un ilk 8 ay?nda Tekirda?’da hayat?n? kaybedenlerin say?s? 1040 olarak gösterilirken bu say? TÜ?K’te 3 bin 837 olarak veriliyordu. Konya’da da 2019’un ilk 8 ay?nda TÜ?K’e göre 8 bin 6, e-Devlet’e göre 4 bin 462 ki?i ya?am?n? yitirdi. Ancak 2019 y?l?n?n ilk 8 ay?na dair 11 ilin toplam?nda ise TÜ?K ile e-Devlet verileri aras?nda önemli bir fark görülmedi.
e-Devlet üzerinden indirilen 2018, 2019 ve 2020 y?llar?na ait Haziran, Temmuz ve A?ustos aylar? verilerine göre, Kocaeli hariç, kalan 10 ilin tamam?nda bu y?lki ölümler son 2 y?l?n ortalamas?n?n üzerinde oldu.
DÜNYA GENEL?NDE DURUM NE?
Corona virüsü salg?n? nedeniyle ölüm say?lar?ndaki art?? sadece Türkiye’de de?il, dünya genelinde de gözlemlenen bir e?ilim. BBC’nin Haziran ortas?nda yapt??? bir ara?t?rma, dünya genelinde aç?klanan resmi rakamlar?n ötesinde en az 130 bin ki?inin daha Covid-19 nedeniyle ya?am?n? yitirmi? olabilece?ini ortaya koydu.
Ara?t?rma kapsam?nda verileri incelenen 27 bölgede bu y?l için tespit edilen ölüm say?s?, geçen y?llar?n ortalamas?na Covid-19 kaynakl? ölümler eklense bile daha yüksek oldu?u görüldü.
Birle?ik Krall?k, y?l?n ilk 6 ay?nda en fazla ek ölüme sahip Avrupa ülkesi oldu. Özellikle Mart-Nisan döneminde ölüm art?? h?z?n?n baz? haftalar yüzde 100’ün üzerine ç?kt??? görülüyor.
?spanya, Belçika ve Hollanda da ölüm art???n?n yüksek oldu?u di?er Avrupa ülkeleri. ABD’de de Nisan’dan sonra ortaya ç?kan ek ölümler, son haftalarda dü?ü? e?ilimine girdi.
ERGÖNÜL: ÖLÜNÜZÜ SAYMAK ?Y? B?R ?EYD?R
Prof. Dr. Ergönül bu durumun normal oldu?unu ve aradaki fark?n ülkelerin ölüm bildirimlerini farkl? kriterlere gör yapmas?ndan kaynakland???n? söyledi.
“Her ülke farkl? s?n?fa göre bildirim yap?yor. Türkiye ise PCR testi ile kesin tan?s? konulmu? hastalar? aç?kl?yor. Bakanl?k her üç a?ama için de bu verileri aç?klayabilse en güzeli olur. Ölen insanlara sahip ç?kmak önemlidir, ölünüzü saymak iyi bir ?eydir” ifadesini kullanan Ergönül’ün verdi?i bilgiye göre hastalar üç kategoride s?n?fland?r?l?yor:
* Gösterdi?i semptomlara ba?l? olarak “?üpheli” vakalar,
* PCR testi negatif ç?ksa bile buzlu cam görüntülü tomografi gibi klinik bulgulara rastlanan “muhtemel” vakalar
* PCR testi pozitif ç?kt??? için “kesin tan? konulan” vakalar.